Ortaçağ Avrupası ve Hz.Muhammed

Avrupa ortaçağları boyunca Hz. Muhammed’in hayatı hakkında kaleme alınan eserler,muayyen bir yekün tutar.İslam Peygamberine doğrudan atıfta bulunan ilk Hristiyan düşünürü,daha önce işaret ettiğimiz Yuhanna ed-Dimeşki idi. Fakat Hz. Peygamber hakkında Avrupa dillerinde kaleme alınan ilk kapsamlı eserler, Haçlı seferlerinin başladığı ve Kur’ân’ın Latinceye ter­cüme edildiği 11. ve 12. yüzyıllarda ortaya çıkar. Mainz’li Embricco’nun (ö. 1077) Vîta Mahutnetiy Compiegne’li Walter’ın 1137-1155 tarihleri arasında kaleme aldığı Otia de Machomete ve Nogent’li Guibert’in 12. yüzyılın başın­da yazdığı Gesta Dei per Francos adlı kitapları ilk akla gelen çalışmalardır. Bekleneceği üzere bu çalışmaların hepsi, tarihî kaynaklardan çok, Bizans kökenli söylenti ve hikâyelere dayanan ve önceden belirlenmiş bir Peygamber imajını doğrulamak için kaleme alınmış eserlerdir. Zaten bu dönemde Avru­pa’da Arapça kaynakları okuyup değerlendirebilecek çok az kimse vardır. Bu durumdan şikâyetçi olan Roger Bacon, XI. Louis’in, Mısır Sultanının gön­derdiği Arapça mektubu tercüme edip Arapça cevap yazabilecek bir kişi bu­lamadığından hayretler içinde bahseder.(27) Nitekim Arapça, bir Avrupa üniversitesinde ilk olarak Paris’teki Collège de France’da 1587 gibi geç bir tarihte okutulmaya başlayacaktır.

Bu kitapların sunduğu Hz. Muhammed imajı, Ortaçağlardan günümüze kadar Avrupa’nın İslâm Peygamberi algısını belirlemiştir. Bu literatürde Hz. Peygamber, insanları büyü yoluyla kandıran, kendisi de psikolojik olarak has­ta, şehvet düşkünü olduğu için çok kadınla evlenen ve takipçilerini de buna teşvik eden, düşmanlarına karşı merhametsiz, Hristiyanlık’ı ortadan kaldır­mak isteyen bir sahte peygamber ve son olarak “Decçal” (anti-Christ) olarak karşımıza çıkar. Bütün bu kitapların ortak amacı bir şeyi ispatlamaktır: Hz. Muhammed gibi biri, Tanrı’nın elçisi olamaz. İslâm ve Hristiyan peygamber­leri arasında yapılan mukayeseler Hz. Muhammed’i Hz. İsâ’nın tam zıddı bir şahsiyet olarak ortaya koyar. Hristiyanlık’ın 17. yüzyıldaki en hararetli mü­dafii olan Pascal (1623-1662), ünlü Les Pensées adlı eserinin “contre Maho­met” başlıklı bölümünde, Hz. Muhammed’in sahte bir peygamber olduğu id­diasını yineler ve “insan ve tarih-üstü İsâ”nın Muhammed gibi “dünyevî” bi­riyle mukayese edilemeyeceğini ileri sürer.(28)

Peki, Hz. Muhammed’in başarılarını ve İslâm’ın hızla yayılmasını nasıl izah edeceğiz? Pek çok Ortaçağ ve Rönesans düşünürü, bunun için de kendi­lerince makul bir çözüm bulacaktır: Muhammed, en az dinî sapkınlık ve put­perestlik kadar menfur bir şey olan büyüye başvurmuş, takipçilerini büyü yo­luyla kandırmıştır. Bu inançla hareket eden Avrupalı yazarlar, Hz. Muham­med’in psikolojik hayatı hakkında yalan-yanlış spekülasyonlarda bulunmuş­lar ve bu yönelim, modern dönemlere kadar devam etmiştir. İngiliz Krallığı’nın Hindistan’daki görevlilerinden ve daha sonra Edinburgh Üniversitesi rektörü olan ünlü Oryantalist William Muir (1819-1905), Life of Mahomet adlı son derece tartışmalı ve saldırgan kitabında Hz. Muhammed’e “psiko­pat” diyecek ve Hindistan Müslümanlarının büyük tepkisini alacaktır. Muir’in bu suçlaması, daha önceki Hz. Muhammed tasvirleriyle Önemli paralel­likler arz eder. Bize ulaşan kaynaklarda Hz. Muhammed’in cesedinin domuz­lar (bir başka rivayette köpekler) tarafından yendiği ve ölmeden önce ruhu­nu kurtarmak için gizlice vaftiz olduğu ve Hristiyanlık’ı kabul ettiği şeklin­deki efsaneler mide bulandırıcı detaylarla anlatılır.(29)

Bütün bu eserlerin ortak amacı, İslâm’ı reddetmek için önce onun kuru­cusunu zemmetmek ve peygamber olamayacağını göstermektir. Burada teo­lojik manada önemli bir noktanın altını çizmek gerekir. Hristiyanlar Hz. Muhammed e saldırırken, bunu kendi teolojik kabullerinden hareketle yapıyor­lardı. Zira Hristiyanlık, İsevî” (Christic) bir dindir, yani merkezinde Hz. İsa vardır. Dahası, Hz. İsâ Hristiyanlar için bir peygamber değil, Tanrı’nın oğlu, kelimesi ve tecessüm etmiş halidir. Bu yüzden Hristiyan teolojisinde din ile dinin kurucusu aynı ontolojik öneme sahiptir. Bu bakış açısını İslâm’a yönel­ten Hristiyanlar, İslâm’ı bir “Muhammedîlik” olarak görmüş ve Hristiyanlık’ta Hz. İsâ’ya verilen rolün, İslâm’da Hz. Muhammed’e verileceği varsayı­mından hareket etmişlerdir. Oysa bunun ne dinen ne de tarihen doğru olma­dığını biliyoruz. Çünkü Hz. Muhammed, bütün kudsiyetine ve önemine rağ­men, İslâm tarihinde hiçbir zaman ilahlaştırılmamıştır. Bu nokta bugün bile pek çok Batılı için karanlıkta kalmaya devam ediyor. Öte yandan Hz. Isâ, Is­lâm’da “ulü’l-azm” peygamberlerden biri kabul edilir. Hristiyanlara yönelik en şiddetli polemiklerde bile Hz. İsâ her zaman bu vasfıyla ele alınır.

Bütün bu saldırı ve polemiklerle beraber, Ortaçağlar hiç beklenmedik ge­lişmelere de sahne olmuştur. İspanya’nın güneyinde ve Sicilya adasında ye­şeren Endülüs İslâm kültürü, Doğu-Batı kategorilerinin mutlaklığını sorgula­yan ve iki dünyanın barış içinde yaşayabileceğini gösteren çarpıcı bir örnek olarak tarihe geçmiştir…

İbrahim Kalın,Ben,Öteki ve Ötesi(İnsan yay.),syf;151-153

Dipnotlar:

26.Southern, Western Views of Islam, s. 30.

27.Bkz. James Windrow Sweetman, Islam and Christian Theology, 2, Cilt 1 (London: Lutterworth, 1955), s. 98-99. Marie-Thérèse d’Alvemy aşağıdaki önemli makalesin­de aynı probleme dikkat çeker: “La connaissance de Plslam en Occident du IXe au milieu de Xlle siècle” Settimane di studio del Centro italiano di studi sull’alto medioevo 12,L’Occidente el-İslam nell’alto medioevo,Spoleto 2-8 Aprile 1964,col 2 Spolote,Rome 1965;aynı müellif;La connaissance de l’Islam dans I’Occident medieval V,s.577-8

28.Blaise Pascal, Les Pensées de Blaise Pascal ( Paris: Le club français du livre, 1957), s. 200-1. D013 BM R ve r Perennis, 2001), XIV-XX Yüzyıllarda Çatışma ve Karşı­lıklı Hyaranlık

29.Ortaçağlardan Rönesansa kadar Hz. Muhammed hakkındaki algılama biçimleri için bkz. Bennett, In Search of Muhammad, s. 69-92 ve 93-135; ayrıca Norman Daniel, Islam and the West: The Making of an Image (Oxford: Oneworld, 1993), s. 100-130. Üç Oryantalistin Hz. Muhammed hakkmdaki çalışmalarının eleştirel bir değe lendırmesı için bkz.Jabal Muhammad Buaben, Image of the Prophet Muhammad on, Wi) Margoliouth and Watt (Leicester: The Islamic Foundation,1996)