Kulların Fiillerinin Yaratılması

Ebû Hanîfe el-Vasiyye’de dedi ki: Kul, fiilleri, ikrarı ve bilgisi ile beraber yaratılmıştır. Fail yaratılmış olunca, fiilleri haydi haydi yaratılmıştır. Ebû Hanîfe el-Fıkhu’l-ekber’de dedi ki: Allah yarattıklarından hiçbirini küfür ve imana icbar etmedi; hiçbir kimseyi mümin veya kafir olarak da yaratmadı. Sadece onları şahıslar olarak yarattı. İman ve küfür kulların fiilidir. Allah, kulları küfür ve imandan beri olarak yaratmış, sonra onlara hitap etmiş, emirler ve yasaklar koymuştur. Kafir olan kendi fiili, inkarı ve inadı ile kafir olmuştur. Bu, Yüce Allah’ın ona olan yardımını kesmesi ile olmaktadır. İman eden de kendi fiili, ikrarı ve tasdiki ile iman etmiştir. Bu sonuncuların hepsi Allah’ın tevfıki ve yardımı ile olmuştur. Kulların hareket ve sükun türünden olan bütün filleri, onların gerçek eylemleri (kesbleri)dir. Allah ise bu fiillerin yaratıcısıdır.

Ebû Hanîfe Yusuf b. Halid es-Semtî ve Abdülkerim el- Cûrcanî’nin rivayetine göre dedi ki: İki telâkki (cebir ve tefviz) arasında yer alan bu kanaat bizim görüşümüzdür. O, [Hz. Peygamber’den rivayet edilen haber] hangi tarafa meylederse ben de oraya yönelirim. Muhammed b. Ali’nin (r.a) dediği gibi ne icbar altında tutmak (cebir), ne tasarrufu tamamen kula bırakmak (tefviz) vardır ve ne de ilahi fiillerin Allah’ın iradesi dışında (bi’t- tab’) meydana gelişi (teslît) bahis konusudur. Ebû Hanîfe el-Fıkhul- ebsat’ta dedi ki: Kul, Allah’ın kendisine verdiği ve masiyette değil, itaatta kullanmasını istediği kudreti (istitaatı) harcamaktan sorumludur.

Ebû Hanîfe el-Vasiyye’de dedi ki: Ameller farz, fazilet ve masiyet olmak üzere üç kısımdır. Farz, Yüce Allah’ın emri, dilemesi, sevgisi, rızası, yaratması, takdiri, hükmü, ilmi, muvaf­fak kılması ve levh-i mahfûzda yazması ile sabittir. Fazilet, Allah’ın emri ile değil; dilemesi, sevgisi, rızası, kazası, kaderi, hükmü, ilmi, tevfıki, yaratması ve levh-i mahfuza yazması iledir. Masiyet ise; Allah’ın emri ile değil, meşîeti ile; rızası ile değil, ka­sası ile; muvaffak kılması ile değil, takdiri ile ve bir de hızlanı, İlmi ve levh-i mahfuza yazması iledir. Hülasa hayır ile şerrin tepsinin takdiri Allah’tandır.

BeyâzîzâdeAhmed Efendi,Ebu Hanife’nin İtikadi Görüşleri

M.Ü. İLAHİYAT FAK. VAKFI