İlmin Fazileti Konusunda Hikayeler
1) Anlatıldığına göre Harun er-Reşid ile birlikte pekçok fukaha bulunuyordu. Bunların arasında Ebû Yusuf da vardı. Derken bir adam getirildi. Diğer bir adam onun geceleyin evinden malını aldığını iddia ediyordu. Alan adam da o mecliste bunu ikrar etti. Oradaki fakihler onun elinin kesilmesine ittifakla hükmettiler. Ama Ebu Yusuf “Onun eli kesilmemeli” dedi. Alimler “Niçin?” dediler, bunun üzerine Ebu Yusuf, “O, aldığını ikrar etti. Almak ise, elini kesmeyi gerektirmez. Elinin kesilmesi için o malı çaldığını itiraf etmesi lazım” dedi. Böylece bütün fakîhler onu tasdik ettiler. Sonra alan adama “O malı çaldın mı?” diye sordular. O da “Evet” dedi. Bunun üzerine onlar yeniden onun elinin kesilmesi gerektiğine hükmettiler. Çünkü çaldığını ikrar etmişti. Ebu Yusuf, yine “Onun eli kesilmez. Çünkü o, aldığını ikrar etmesinden dolayı kendisine o malı tazmin vacib olduktan sonra, hırsızlık yaptığını ikrar etmiştir. Bundan sonra hırsızlığını ikrar ettiği için, bu ikrarından Ötürü o malı ödemesi de gerekmez. Dolayısı ile onun ikrarı hesaba katılmaz” dedi.
2) Şâbî’nin şöyle dediği rivayet edilmiştir: Haccac’ın yanında idim, derken Horasan’daki Belh şehrinin fakihi olan Yahya b. Ma’mer, elleri kelebçeli olarak getirildi. Haccac, ona “Sen Hasan ile Hüseyin’in Hz.Peygamber (s.a.s.)’in neslinden olduğunu iddia ediyorsun (değil rm?)” ded(. O: “Evet” diye cevab verdi. Haccac, (Ya Kitabullah’dan apaçık bir delil getirirsin veya seni parça parça ederim” dedi. Bunun üzerine Yahya: “Sana Allah’ın kitabından apaçık bir delil getireceğim Ey Haccac!’ dedi. Ben, Yahya’nın “Ey Haccac” diye hitab etme cüretine şaştım. Haccac, “Sakın bana: “Biz oğullarımızı siz oğullarınızı çağıralım” (Ali-imran,61) ayetin delil getirmeyesin?” dedi.
Bunun üzerine Yahya, “Allah’ın kitabından o hususta daha açık bir ayet getireceğim. O da Cenab-ı Hakk’ın: “Daha evvel de Nuh’u ve onun neslinden Davud’u, Süleyman’ı, Eyyûb’u, Yusufu, Musa’yı ve Harun’u hidayete (nübüvvete) kavuşturduk. Biz muhsinleri işte böyle mükâfaatlandırırız. Zekeriyyar Yahya ve İsa’yı da (hidayete kavuşturduk)” (En’am.84-85) ayetidir. Hz.İsa (a.s.)’nın babası kimdi ki Allah onu Hz.Nuh (a.s.)’un zürriyyetinden saymıştır?” dedi. Haccac bunun üzerine uzun süre başını önüne eğdi. Sonra başını kaldırarak: “Sanki bu ayeti Kur’an’da daha önce hiç okumamışım. Bunun bağlarını çözün ve ona şu kadar mal verin” dedi.
3) Hikaye edilir ki Medinelilerden bir gurup, imamın arkasında cemaatle namaz kılarken Kur’an okuma hususunda münazara etmek ve onu susturup kötülemek için Ebu Hanife’nin yanına geldiler. Ebu Hanife de: “Hepinizle birden münazara etmem mümkün değil. Onun için, bunu en iyi bileninize bırakın” dedi. Bunun üzerine onlar, içlerinden birisine işaret ettiler. Ebu Hanife “İçinizde en iyi bilen bu mudur?” dedi, Onlar “Evet” diye cevab verdiler. Ebu Hanife: “Bununla münazara etmek, sizin hepinizle münazara etmek sayılır mı?” dedi. Onlar da “Evet” dediler. Yine Ebu Hanife, devamla: “Onu susturmak, sizin hepinizi susturmak sayılır mı?” dedi. Onlar: “Evet” dediler.
Sonra Ebu Hanife : “Onunla münazara eder ve delilimle onu susturursam, sizi delille susturmuş olur muyum?” dedi. Onlar yine: “Evet” dediler. Ebu Hanife: “Niçin böyle olur?” dedi. Onlar: “Çünkü biz ona imam olarak razı olduk. Dolayısıyla onun sözü bizim sözümüz olmuş olur” dediler. Ebu Hanife şöyle buyurdu: “Biz namazımızda imamı seçtiğimiz zaman, onun kıraati bizim için de kıraat olur. Onun kıraati, bizim okumamızın yerine de geçer.” Böylece onlar Ebu Hanife (rh.)’nin kendilerini susturduğunu kabul ettiler.
4) Ferezdak birisini şöyle diyerek hicvetti: “Halisa’nın (güzelliği) yanında bir incinin kaybolması gibi, sizin kapınızda benim de şuurum kayboldu.” Haltsa, Süleyman b.Abdulmelik’in sevgilisi idi. O, son derece akıllı ve edip idi. Süleyman b.Abdulmelik’in heybeti Mervanoğulları’nın hepsininkinden fazla idi. Bu beyt Halise’nin kulağına ulaşınca çok zoruna gitti ve Süleyman’ın huzuruna çıkıp Ferezdak’ı şikayet etti. Bunun üzerine Süleyman, Ferezdak’ın eli ayağı bağlanmış olarak en korkunç bir şekilde,getirilmesini emretti. Süleyman’ın heybetinden dolayı, onun huzuruna geldiğinde Ferezdak’ın ancak ayakta duracak kadar dermanı vardı.
Süleyman b.Abdulmelik ona beytini sen mi söyledin?” dedi. O da “Ben bunu böyle söylemedim. Benim kötülüğümü isteyen birisi bu beyti değiştirmiş. Ben şu şekilde söylemiştim: “İncinin Halisa’nın üzerinde parlaması gibi, benim şuurum da sizin kapınızda parladı” dedi. Halisa bu sözleri perde arkasından dinliyordu. Halisa’nın kızgınlığı geçti ve kendisine hakim olamıyarak perdenin arkasından çıktı, üzerindeki bütün zinet eşyalarını Ferazdak’a verdi. Bunların değeri bir milyon dirhemden daha fazla idi. Süleyman b.Abdulmelik, Ferezdak huzurundan çıkınca, onun peşine, zinet eşyalarını ondan yüzbin dinara satın alması için perdedarını gönderdi. Sonra o zinetleri Halisa’ya geri verdi.
5) Halife Mansur, bir gün Ebu Hanife’yi çağırdı.Bu esnada Ebu Hanife’nin düşmanı olan er Rebi “Ey mü’minlerin emiri, -Ebu Hanife’yi kastederek- Bu adam senin dedene(1) karşı çıkıyor. Zira deden ‘İstisna-i munfasıl caizdir’ dediği halde ‘Ebu Hanife cevazını inkâr ediyor”dedi. Bunun üzerine Ebu Hanife şöyle dedi: ‘Bu Rebi’ var ya, bu, insanların sana bi’at etmelerinin vacib olmadığını iddia ediyor’ dedi. Bunun üzerine Mansur, ‘Nasıl?’ dedi. Ebu Hanife de: “Bunlar sana biat ediyor, sonra evlerine döndüklerinde “inşallah” diyorlar (istisna yapıyorlar) böylece biatları batıl oluyor” dedi. Mansur buna güldü ve şöyle dedi: “Ey Rebi, Ebu Hanife’den sakın.” Halifenin huzurundan çıkışta Rebi: “Ey Ebu Hanife, sen canıma kastettin” dedi. Ebu Hanife de: “Bunu başlatan sensin, ben kendimi müdafaa ettim” dedi.
6) Anlatıldığına göre bir müslüman, bir zımmîyi kasten öldürdü. Ebu Yusuf, zırnmıye karşılık müslümanın öldürülmesine hükmetti. Bu Zübeyde’nin kulağına ulaştı. Bunun üzerine Ebu Yusuf’a gelerek:”Müslümanı öldürmekten sakın” dedi. O, müslümanların işi ile çok ilgilenirdi. Ebu Yusuf ve fakihler bir araya toplandılar ve zımmi ile müslümanın velileri huzura getirildiler. Harun Reşid, Ebu Yusuf’a: “Bu müslümanın (kısasen) öldürüleceğine mi hükmedildi?” dedi. Ebu Yusuf da: “Ey mü’minlerin emiri, o benim görüşümdür. Ne var ki ben, zımmînin müslüman tarafından öldürüldüğü gün cizye verdiğine dair kuvvetli bir delil bulunmadıkça müsiümanın öldürülmesine hükmetmem” dedi. Zımminin akrabaları bunu getiremediler. Böylece de onun kanı boşa gitmiş oldu.
7) el-Gadban, Haccac’ın düşmanı olan Abdjrrahman b.Muhammed el-şaş’e: “Haccac seni akşam yemeği yapmadan önce, son onu sabah yemeği yap. (O senin hesabını görmeden sen onun hesabını gör) dedikten sonra Haccac’ın huzuruna girerek ona: “Esselamü Aleyke”nin cevabı nedir?” dedi. O da “Ve aleykümüsselam” dedi ve hemen durumu anladı. Sonra şöyle dedi: “Ey Gadban Allah senin canını alsın. Benim sana selamı iade etmemle kendin için bir eman almış oldun. Ama Allah’a yemin olsun ki, eğer vefa ve keremin hakkı olmasaydı, şu andan itibaren soğuk su içemezdin.” Bu hâdisede ilmin faydasına bakın. İlim ne güzel şey. İlimle süslenenlere ne mutlu! Cehalete ve cahillik vadisine yuvarlananlara yazıklar osun.
8) Ubdulmelik b.Mervan şairin “Bizde Süveyd, Butayn ve Ka’neb vardır. Yine bizde (içimizde) toy olan Emirü’l-Mü’minin vardır” beytini duyduğu zaman, onun getirilmesini emretti. Onu getirip huzuruna çıkarttılar. Abdulmelik ona beytini sen mi söyledin? dedi. O da: Ben ancak “emir” kelimesindeki “ra” harfinin nasbi ile “Yine bizde, Ey mü’minlerin emiri toy olanlar vardır” diyerek sana nida ettim, senden yardım istedim” dedi. Bunun üzerine Abdulmelik’in kızgınlığı gitti, adam da bilgisi ile ortaya koyduğu az bir sanat sayesinde ölümden kurtuldu. Bu az iş de zammeyi fethaya çevirmektir.
9) Devlete hâkim olan Ebu Müslim, Süleyman b.Kesir’e şöyle dedi: Kulağıma geldiğine göre, sen bir mecliste imişsin. Yanında benim adım geçince, “Ey Allah’ım! onun yüzünü kara çıkar, boynunu kopar ve bana onun kanından içir.” demişsin, doğru mu?” Süleyman b.Kesir: “Evet, bunu dedim fakat, olgunlaşmamış üzüme baktığım zaman bunu üzüm için söyledim” dedi. Bu söz Ebu Müslim’in hoşuna gitti ve onu affetti.
10) Adamın birisi Ebu Hanife’ye “Benimle konuşmadıkça hanımımla konuşmamaya yemin ettim. Hanımım da ben onunla konuşmadıkça eğer benimle konuşursa, sahib olduğu herşeyini sadaka olarak dağıtmaya yemin etti” dedi. Fakihler bu meselede şaşırdılar. Süfyan şöyle dedi: “İkisinden hangisi diğerine konuşursa yeminini bozmuş olur.” Ebu Hanife ise adama: “Git ve hanımına konuş. Bu takdirde hiçbiriniz için de yeminini bozma sözkonusu olmaz” dedi. Bunun üzerine adam Süfyan’a gidip, Ebu Hanife’nin dediklerini haber verdi. Süfyan da kızgın bir şekilde Ebu Hanife’nin yanına gelip; “Sen namusları mubah kılıyorsun” dedi. Ebu Hanife: “Bu ne demek oluyor?” dedi.
Süfyan, “Ebu Hanife’ye meseleyi yeniden sorunuz” dedi. Onlar meseleyi yeniden sordular, Ebu Hanife aynı fetvayı verdi. Bunun üzerine Süfyan: “Bunu nerden çıkarttın?” diye sordu. O da şöyle dedi: “Erkek yemin ettikten sonra, kadın da yemin ile ona karşılık vererek onunla konuşmuş oldu. Böylece adamın yemini düşmüş oldu. Eğer adam şimdi kadınla konuşursa ikisi de yeminlerini bozmuş olmazlar. Çünkü erkek kadınla yeminden sonra konuşmuş olur. Bu sebeble her ikisinin de yemini düşmüş olur.” Süfyan bu cevaba karşılık: “Allah sana, ilim hususunda bizim hiçbirimizin farkında olmadığı şeyleri açıyor” dedi.
11) Hırsızlar bir adamın evine girip onun bütün malını alarak, hiç kimseye bunu söylememesi için üç talak üzerine ona yemin ettirdiler. Sabah oldu. Adam hırsızları, kendi malını satarlarken görmesine rağmen, yemin ettiği i kimseye birşey söyleyemedi. Adam bu meseleyi sormak üzere Ebu Hanife’ye geldi: Ebu Hanife de ona mescidinizin imamını ve mahalle halkını toplayıp bana getir” dedi. O da hepsini Ebu Hanife’nin yanına getirdi. Ebu Hanife onlara: “Siz, Allah’ın, şu adamın malını ona geri vermesini istiyor musunuz?” dedi. Onlar: “Evet” cevabını verdiler. Bunun üzerine Ebu Hanife: “Herkesi toplayıp bir eve doldurun. Sonra onları birer birer evden çıkarıp, o adama: “Seni soyan bu mudur?” diye sorunuz. Eğer o, malını çalan hırsız değilse “hayır” desin, eğer hırsız ise sesini çıkarmasın. Eğer adam sesini çıkarmazsa siz o hırsızı yakalayın” dedi. Onlar da Ebu Hanife’nin kendilerine emrettiği şeyi yaptılar, Allah da o adama çatman malların geri verdi.
12) Ebu Hanife’nin çevresinde, meclislerine devam eden bir genç vardı Birgün Ebu Hanife’ye: “Falancanın kızıyla evlenmek istiyorum. Hatta istettim Fakat onlar benden, gücümün üstünde mehir istediler” dedi. Ebu Hanife de: “Çaresini bul, borç al ve onunla evlen. Çünkü Allah Teala ondan sonra işini kolaylaştıracaktır” dedi. Sonra Ebu Hanife kendisi mehir miktarınca ona borç verdi ve evlendikten sonra o gence şunu söyledi: “Sen bu beldeden çıkıp, uzak bir beldeye gitmek ve yanında hanımını da götürmek istediğim açıkla” dedi. Genç bunu açıkladı. Bu durum kadının ailesine güç geldi ve şikayet edip fetva sormak için Ebu Hanife’nin yanına geldiler. İmam onlara: “Bu onun bileceği iştir” dedi. Onlar da: “Bunu savuşturmanın yolu nedir?” dediler. Bunun üzerine Ebu Hanife: “Bunun yolu, ondan aldığınız mihri ona geri vermek suretiyle onu hoşnud etmenizdir” dedi.
Onlar da Ebu Hanife’nin bu tavsiyesine uydular. Ebu Hanife bunu gelinin kocasına anlatınca, o: “Ben onlardan, bundan başka birşey daha istiyorum” dedi. Ebu Hanife de şöyle dedi: ‘Bu kadar parayı alırsan al, yoksa karın bir adama borçlu olduğunu söyleyecektir Sen de söylediği borç miktarını onun yerine ödemedikçe hanımınla beraber gidemeyeceksin. Hangisini istersin?” Adam bunun üzerine: “Allah Allah! Aman bunu duymasınlar. Ben onlardan başka şey istemiyorum” dedi ve mihir kadar paraya razı oldu. İşte Ebu Hanife’nin ilminin bereketiyle her iki tarafın da sıkıntısı giderilmiş oldu.
13) El-Leys b.Sa’d’dan rivayet edildiğine göre, adamın biri Ebu Hanife’ye şöyle dedi: “Benim huyu güzel olmayan bir oğlum var. Birçok para verip ona bir cariye alıyorum, o ise onu azad ediyor. Büyük bir mihir karşılığında onu bir kızla evlendiriyorum, o ise kalkıp onu boşuyor” dedi. Bunun üzerine Ebu Hanife ona, “Onunla beraber köle pazarına git. Eğer gözü bir cariyeye kayarsa, onu kendi malın olarak satın al ve oğlunla onu evlendir. Eğer oğlun onu boşarsa, o cariye mülkün olarak sana döner. Eğer azad etmek isterse, azad edemez” dedi. Elleys şöyle devam etti: “Allah’a yemin ederim ki hiçbir şey Ebu Hanife’nin hazır cevablılığı kadar beni hayrete düşürmemiştir. 14) Ebu Hanife’ye Ramazanda, gündüz hanımıyla cinsi münasebette bulunmaya yemin eden bir adamtn durumu sorulunca, kimse buna cevap veremedi. Bunun üzerine Ebu Hanife şöyle cevab verdi: “O adam karısı ile Ramazanda yolculuğa çıkar ve gündüz onunla münasebette bulunur.”
15) Bir adam Haccac’a geldi ve “Benim dörtbin dirhemim çalındı ” dedi. Haccac: “Kimden şüpheleniyorsun?” dedi. O: ‘”Hiç kimseyi itham etmiyorum” diye cevab verdi. Haccac ona: “Belki de hanımın çalmıştır, ne dersin?” dedi. Adam: “Subhanalah! Hanımım böyle şey yapmayacak kadar iyidir” dedi. Haccac artarına (kokucusuna): “Bana, benzeri olmayan çok kokan bir esans yap” dedi. Attan da ona böyle bir koku yaptı. Sonra Haccac, o adamı çağırdı ve ona: “Şu kokudan sürün, başka kimse bundan sürünmesin” dedi. Daha sonra Haccac, kapıcılarına: “Mescidlerin kapılarında oturun” dedi ve o kokuyu onlara göstererek, “Kimde bu kokuyu duyarsanız, onu hemen yakalayın” dedi.
Böylece onlar, kendisinden bu koku fazlaca duyulan bir kişiyi görüp yakaladılar. Haccac, ona: “Bu kokuyu nereden aldın?” dedi. Adam da: “Onu satın aldım” dedi. Haccac: “Bana doğru söyle yoka seni öldürürüm ” dedi. O adam da doğruyu söyledi. Bunun üzerine Haccac, parası çalınan adamı çağırdı ve: ‘İşte dörtbin dirhemini çalan adam! Sen hanımına dikkat et ve onu güzel terbiye et” dedi ve sonra dörtbin dirhemi o adamdan alıp sahibine verdi.
16) Harun Reşid bir gün Ebu Yusuf’a şöyle dedi: “Cafer b,İsa’nın çok hoşuna giden bir cariyesi var. O bunu sevdi de o cariyeyi satmayacağına, hibe etmeyeceğine ve azad etmeyeceğine yemin etti. Şimdi ise bu yemininden kurtulmak istiyor, ne dersin?” Bunun üzerine Ebu Yusuf: “O, cariyenin yarısını satsın, yarısını da hibe etsin. Böylece yeminini bozmasın” dedi. 17) Muhammed b.Hasan şöyle dedi: “Bir gece uyuyordum. Ansızın kapım çalındı. “Kapıya bakın, kimmiş o?” dedim. Kapıya bakanlar: “Halifenin habercisi seni çağırıyor” dediler. Canımdan korktum, kalkıp halifeye gittim.
Yanına girince O: “Sana birşey sormak için çağırdım. Muhammed’in annesi yani hanımım Zübeyde’ye “Ben adil hükümdarım. Adil hükümdarlar ise cennete gireceklerdir” dedim. O da “Sen zâlim ve asisin. Çünkü sen kendinin cennetlik olduğuna şahitlik ettin. Böylece, Allahü Teâlâ hakkında yalan söylemiş olduğundan kâfir oldun. Binaenaleyh ben de (müslüman olarak) sana haram oldum. “Bana yaklaşamazsın” dedi. Bunun üzerine Harun Reşid’e: “Ey mü’minlerin emiri bir günah işlediğin zaman o esnada veya daha sonra O’ndan korkar mısın?” dedim. O: “Evet, vallahi çok korkarım” dedi. Ben de: “Sana bir cennet değil iki cennetin verileceğine şehadet ederim dedim ve “Rabbinin huzurunda duracağından (hesab vereceğinden) korkan kimse için iki cennet vardır”(Rahman, 46) ayetini okudum. Bunun üzerine bana iltifat edip mülatefe yaptı, geri dönmemi emretti. Evime döndüğüm zaman atiyye keselerinin hemen bana gönderildiğini gördüm.
18) Anlatıldığına göre Ebu Yusuf’a bir gece Harun Reşid’in elçisi gelip, kendisini hükümdarın acele istediğini söyledi. Ebu Yusuf canından korkup, cübbesini giyerek, endişeler içerisinde halifenin yanına gitti. Huzura çıkınca selam verdi, halife de selamını alıp, yanına oturttu. O esnada Ebu Yusuf’un korkusu dindi. Harun Reşid: “Sarayda bir zinet eşyası kayboldu. Sarayın bir cariyesini suçladım ve “Ya ithamımda beni tasdik (çaldığını itiraf) edersin, ya da seni öldürteceğini” diye yemin ettim. Ama sonra pişman oldum. Bana bir çare (çıkış yolu)bul!” dedi.
Bunun üzerine Ebu Yusuf: “Müsaade et onun yanına gireyim” dedi. Harun Reşid, Ebu Yusuf’a müsaade etti. O da içeri girince ay parçası gibi olan bir cariye gördü. Ebu Yusuf odadakileri dışarı çıkardı ve sonra cariyeye: “O çalınan zinet sende mi?” dedi. Cariye: “Hayır, vallahi” dedi. Bunun üzerine Ebu Yusuf cariyeye, sana söyleyeceklerimi iyi öğren, ne eksik’ne de fazla söyleme. Halife seni çağırıp: “Zineti sen mi çaldın?” dediğinde “Evet” de. Yine o sana: “Onu ver” dediğinde: “Ben onu çalmadım” de. Sonra Ebu Yusuf, Harun Reşid’in huzuruna tekrar girdi ve cariyeyi getirtmesini söyledi. Cariye huzura gelince de Ebu Yusuf halifeye: “Ona zineti sor” dedi. Halife cariyeye: “O zineti sen mi çaldın?” deyince cariye: “Evet” dedi. Sonra Halife: “Onu ver” deyince de cariye: “Vallahi ben onu çalmadım” dedi.
Ebu Yusuf: “Ey mü’minlerin emiri, o ya çaldığını itiraf ederken veya inkar ederken seni tasdik etmiş oldu. Sen de böylece yemininden kurtuldun” dedi. Harun Reşid’in kızgınlığı geçti ve Ebu Yusuf’un evine 100.000 dirhem götürülmesini emretti. Yanındakiler: “Hazine memurları şimdi burada değil, bunu yarına ertelesek olmaz mı?” dediler. Harun Reşid, “Kadı Ebu Yusuf bizi bu gece vakti kurtardı, biz onun mükâfaatını yarına nasıl erteleriz?” dedi ve emretti de on kese altın yüklenip Ebu Yusuf ile beraber evine götürüldü.
19) Bişr el-Merisi İmam Şafii’ye “Sen icmanın olduğunu iddia ediyorsun. Halbuki doğudaki ve batıdaki kimselerin bir hususta icma ettiklerini bilmek mümkün değildir” dedi. Bu münazara Harun Reşid’in yanında yapılıyordu. İmam Şafii, “Şu oturanın halife olduğuna bütün müslümanların icma ettiğini bilmiyor musun?” eleyince Bişr korkusundan bunu kabul etti ve sesi soluğu kesildi.
20) Bir bedevi Hz.Hüseyin b.Ali (r.a.)’nin yanına gitti, ona selam verip bir istekte bulundu ve: “Deden (Hz.Muhammed (s.a.s)’in şöyle dediğini duydum: “Bir ihtiyacınız olduğu zaman bunu dört kimseden isteyiniz. Ya şerefli bir bedeviden, ya cömert bir efendiden, ya Kur’an’m hafızından veya ay yüzlü kimselerden.” Arablar senin ceddinle şeref buldu. Cömertlik sizin adetiniz ve huyunuzdur. Kur’an sizin evinizde indi.
Ay yüzlü kimseye gelince ben Allah’ın Resulünden şöyle dediğini duydum: “Bana bakmak istediğinizde (Hz.) Hasana ve (Hz.) Hüseyn’e bakınız.” Bunun üzerine Hz.Hüseyin: “İhtiyacın nedir?” dedi. Adam ihtiyacını yere yazdı. Hz.Hüseyin de: “Babam Ali’nin şöyle dediğini duydum: “Herkesin kıymeti yaptığı iyiliğe göredir.” Yine dedemin de şöyle dediğini duydum. Bağış, karşıdakinin bilgisine göredir. Ben sana üç soru soracağım. Eğer bunlardan birine cevab verirsen, elimde olanın üçte biri; eğer ikisini cevaplarsan üçte ikisi; eğer üçüne de cevap verirsen elimdekinin hepsi senin olacak. Bana Irak’tan ağzı kapalı bir kese gönderildi” dedi.
Bunun üzerine bedevi: “Sor Güç kuvvet ancak Allah’ındır” dedi. Hz.Hüseyin “Hangi amel daha üstündür?” diye sordu, bedevi: “Allah’a iman” dedi. Hz.Hüseyin “Kul, tehlikelerden nasıl kurtulur?” diye sordu, bedevi: “Allah’a son derece güvenerek” dedi. Hz.Hüseyin: “İnsanı süsleyen nedir?” diye sordu; bedevi: “Hilimle beraber olan ilimdir” cevabını verdi. Hz.Hüseyin: “Şayet ilmi Yoksa.?’ diye sordu, o da: ‘Cömertlikle beraber bulunan ma’ dedi. Hz Hüseyin “Ya bu da yoksa..?’ dedi, bedevî: “Beraberinde sabır olan fakirlik ” cevabını verdi. Hz.Hüseyin: “Ya bu da yoksa..?” dedi. O “Gökten düşüp onu yakan bir yıldırım” cevabını verdi. Bunun üzerine Hz.Hüseyin güldü ve keseyi ona attı.
(1)-Bundan maksad Abdullah İbn Abbas (r.a)’dır. Zira İbn Abbas’ın “İnaşaallah diyerek (Allah’ın iradesine bağlanmadıkça), hiçbir şey hakkında: “Yarın şöyle yapacağım” deme. Unuttuğunda Rabbini an ve şöyle de: “Umarım ki Rabb’im beni doğruya daha yakın olana eriştirir” (Kehf 23-24) âyetinin tefsiri ile ilgili olarak, şöyle dediği nakledilir: “Inşaallah demeyi unutan kimsenin bir sene dahi geçse demesi caizdir” (Taberanî, el-Hâkim) İbn Abbas hazretlerinin bu sözü hakkında tevcihler bulunmaktadır. Fukahanın çoğuna göze fasıla girmemelidir (Mesela bk. Tefsiru’l-Kasimî).
Fahruddin Er-Râzi, Tefsir-i Kebir Mefâtihu’l-Gayb, Akçağ Yayınları: 2/301-309.
