Yanlış Anlayış Sebebiyle Sahih Hadislerin Reddedilmesi

Mevzu (uydurma) ve batıl hadisleri kabul etmek, onları Resûlullah’a nisbet etmek ne kadar hatalı, yanlış ve tehlikeli ise; heva, heves, kendi (fikri)ni beğenme, Allah ve Resulü’ne karşı bilgiçlik taslamak, bu ümmet ve onun âlimleri, imam­ları ve en faziletli nesilleriyle en hayırlı asırları hakkında su-i zan beslemek suretiyle sahih olan hadisleri reddetmek de o kadar batıldır.

Çünkü yalan hadisleri kabul etmek, dinde olmayan şey­leri ona sokar. Sahih hadisleri reddetmek ise dinden olan şeyleri ondan çıkarır. Şüphe yok ki gerek batılın kabulü ve gerekse hakkın reddi, ikisi de zemmedilip, reddedilmiştir.

Yoldan çıkanların ve bid’atçıların eskiden beri bazı şüp­he ve iddiaları vardır ki âlimler ve muhakkikler söz konusu şüphe ve iddiaları, çürütüp-iptal etmek suretiyle reddetmiş­lerdir.

On­lar bununla ancak akıllarınca güzel gördükleri şeyleri kendi­leri için sabit kılmayı amaçlamışlardır

İmam Şatıbî der ki: “Bidatçi türedilerden bir topluluk, hadisleri reddetmek üzere, çok defa hadislerin zan ifade ettiğini, zannın ise Allah Teâlâ’nın şu ayetlerinde olduğu gibi Kur’an’da zemmedildiğini ileri sürmüşlerdi: ‘Onlar sadece zanna ve canlarının is­teğine uymaktadırlar.’ (Necm, 23) ve ‘Onlar sadece zanna uymaktadırlar. Oysa zan haktan bir şey kazandırmaz.’ (Necm, 28) Ve bu manada gelen ayetler. Öyle ki onlar nas olarak Kuran’da haramlığı olmadığı halde, Allah Teâlâ’nın, Nebisinin lisanıyla haram kıldığı şeyleri helal saydılar. On­lar bununla ancak akıllarınca güzel gördükleri şeyleri kendi­leri için sabit kılmayı amaçlamışlardır. Ayet ve hadislerde kast olunan zan da iddia ettiklerinden başkadır ki biz o zannı üç şekilde anlamaktayız:

(Birincisi) Din esasları hakkında zandır. Zan ile hareket eden insanlar yanında, bunun zıddının da olma ihtimalin­den dolayı, âlimlerce o bir şey ifade etmez. Bunun aksine fert meselelerde ise, onunla amele delalet eden delillerden ötürü, şeriat ehline göre onunla amel edilir. Dolayısıyla fer-î meseleler dışında zan zemmedilmiştir. Bu doğru olup, bu­nu âlimler bu sahada zikretmişlerdir.

(İkincisi) Burada zan, tercih unsuru bir delil olmaksı­zın, çelişkili iki şeyden birisini diğerine tercih etmektir. Şüp­hesiz burada da (nefsî) hüküm verme söz konusu olduğu için bu da zemmedilmiştir. Bunun içindir ki ayette ‘Nefse uyma’ hemen peşinden gelmiştir: ‘Onlar ancak zanna vecanlarının istediğine uymaktadırlar.’ (Necm, 23) buyrulmuştur. Sanki onlar, herhangi bir hususa sırf belli bir garaz ve heves ile meylediyorlar.Bunun için, zannın kötülendiği sa­bittir. Herhangi bir delilin tercih ettiği zan ise bunun tersi­nedir ve genel itibariyle zemmedilmiş değildir. Çünkü bu, hevaya uymanın dışındadır. Bu nedenledir ki ispat edilmiş, furû gibi benzeriyle amelin uygun olduğu yerde gereğince de amel edilmiştir.

(Üçüncüsü) Zan iki çeşittir: Birincisi kati bir asla da­yanan zan ki her nerede olursa olsun şeriatta bu zanla amel edilmiştir. Çünkü o, belirli bir asla dayanmıştır ve cin­si bilinen kabildendir. Diğeri ise kat’î bir asla dayanmayan zandır. Daha doğrusu, ya herhangi bir asıldan başka bir şe­ye dayanmıştır ki yukarıda belirtildiği gibi mezmumdur ve­ya kendisi gibi bir zanna dayanmıştır. Şayet bu zan aynı şekilde kati bir asla dayanıyorsa, durum birincideki gibidir. Yahut başka bir şeye dayanıyordur ki, o da mezmumdur. Her halükârda senedi sahih olan bir haber-i vahidin, şeriatta kati bir asla dayanması gerekir ki kabulü vacip olsun. İşte buradan hareketle onu mutlak olarak kabul ettik. Ama her­hangi bir asla dayanmadığı için kafirlerin zanlarının redde­dilmesi, onlara itibar edilmemesi gerekir. (Elhamdülillah)

Bu son cevap, el-Muvafakat kitabında genişçe ele alınan bir asıldan faydalanılarak verilmiştir.1. Böylesi bir gö­rüşü akla aykırı, görüş sahiplerini ise mecnunlardan saymış­lardır. Nitekim Ebu Bekir İbn Arabi doğu’da karşılaştığı ve Allah’ın görüleceğini inkar eden bazılarından şunu anlatır: Onlardan birine: “Yüce Allah’ın görüleceğini benimseyen bir kimse tekfir edilir mi edilmez mi?” denildiğinde, o: “Ha­yır, çünkü o, bunu makul olmayan (zannî hadisler) ile söyle­miştir. Makul olmayan bir delile dayanan ise kafir olmaz!” İbn Arabi diyor ki: “İşte onların yanında bizim yerimiz! Ar­tık başarabilen, hevese uymayı sağlayan hususları düşünüp, ders alsın. Allah fazl-u Keremiyle bizi bundan korusun.”Bu son cevap, el-Muvafakat kitabında genişçe ele alınan bir asıldan faydalanılarak verilmiştir.1u son cevap, el-Muvafakat kitabında genişçe ele alınan bir asıldan faydalanılarak verilmiştir.1Bu son cevap, el-Muvafakat kitabında genişçe ele alınan bir asıldan faydalanılarak verilmiştir.1

Bazı sapıklar hadisleri reddetmede haddi aşmışlar, ona itimat edenlerin görüşlerini reddetmişlerdir. Böylesi bir gö­rüşü akla aykırı, görüş sahiplerini ise mecnunlardan saymış­lardır. Nitekim Ebu Bekir İbn Arabi doğu’da karşılaştığı ve Allah’ın görüleceğini inkar eden bazılarından şunu anlatır: Onlardan birine: “Yüce Allah’ın görüleceğini benimseyen bir kimse tekfir edilir mi edilmez mi?” denildiğinde, o: “Ha­yır, çünkü o, bunu makul olmayan (zannî hadisler) ile söyle­miştir. Makul olmayan bir delile dayanan ise kafir olmaz!” İbn Arabi diyor ki: “İşte onların yanında bizim yerimiz! Ar­tık başarabilen, hevese uymayı sağlayan hususları düşünüp, ders alsın. Allah fazl-u Keremiyle bizi bundan korusun.”2

İmam İbn Kuteybe, “Te’vilü Muhtelifi’l-Hadis” adlı kita­bında sünnet düşmanlarının ileri sürdüğü cüz’î ve külli şey­lerden çoğunu zikretmiş, sonra bu şüpheleri tek tek iptal etmiş, onların ateşini küle çevirip (söndürmüştür).

Asrımızda ise sünnete karşı yeni düşmanlar ortaya çık­mıştır. Bazıları bizim diyarımız dışındandır, müsteşrikler ve misyonerler gibi. Bazıları ise diyarımızdan olup, onlara öğ­rencilik yapmış, dolaylı veya dolaysız bir şekilde onlardan etkilenmişlerdir. Bu yeni gelenler, eski hasımların silahlarını kullandıkla­rı gibi, onlara, asrın kültürünün ilham ettiği yeni silahları da ilave ettiler. Böylece, eskiler ve yeniler, yayasıyla-süvarisiyle, sünnete, sünnet kitaplarına, âlimlere ve metotlarına kar­şı koymak üzere bir araya geldiler. Bunun için bir takım güç ve entrika sahipleri ve müesseseler de onları destekledi. Fa­kat Allah Teâlâ, sünnet için, şüphe sahiplerinin şüphelerine karşı, oldukça isabetli delillerle ve bayağı insanların batıl id­dialarına karşı onları kahreden gerçeklerle mukavemet eden asrın dahilerini hazırlayıp-güçlendirdi. “Böylece Hak gerçek­leşti ve onların yaptıkları batıl oldu. Orada yenildiler ve küçük düştüler.” (Araf, 118-119)

Bunlardan büyük ilim adamı Mustafa Es-Sibaî’yi Sün­net ve İslâmî Yasamadaki Yeri adlı değerli ve faydalı kitabını zikretmemiz yeter. Allah ona rahmet eylesin ve onu miza­nında hasenat ve katında yüksek dereceler için vesile kılsın. Ancak bizim burada değineceğimiz husus, ihtisas ve araştırma sahibi olmayan birisinin zihnine takılan hatalı an­layışlara binaen sünnet ve sahih hadislerin reddedilmesidir. Sünneti anlamada teenni ile hareket etmenin, en iyisini araştırıp-ortaya koymaya çalışmanın, kaynaklara ve sünnet ehli­ne müracaat etmenin zaruretine inanıyoruz. Bu da ilerideki sayfalarda üzerinde duracağımız husustur.

 

Yanlış Anlayış Sebebiyle Sahih Hadislerin Reddedilmesi

Sünnetin maruz kaldığı afetlerden birisi, aceleci bazı insanların bir hadisi okuyunca, manasını anlamada yanılgıya düşüp, hadisi bu yanlış anlayışla tefsir etmeleridir. Dolayı­sıyla bu mana, ona göre makbul değildir. İşte, o kimse kabul edemeyeceği bir manayı içerdiğini sandığı için, derhal hadî­si reddetmeye kalkışır. Eğer insaflı davranarak, biraz düşünüp araştırsaydı, hadisin anlamının anladığı gibi olmadığını mutlaka bilecek­ti. Oysa o, kendisine göre öyle bir mana vermiştir ki onu ne Kuran ve sünnet getirmiştir, ne Arapça o manayı gerektir­miştir ve ne de kendisinden önce onu muteber bir âlim söy­lemiştir.

 

“Allahım Beni Miskin Olarak Yaşat…” Hadisi

İbn Mâce’nin Ebu Said el-Hudrî’den, Taberanî’nin Ubade İbn Sabit ten rivayet ettiği “Allah’ım beni miskin olarak yaşat, miskin olarak öldür ve miskinler zümresinde has­ret”3 hadisini bazıları okuyup, buradaki miskinlikten fakir­lik ve insanlara muhtaç olmayı anladılar. Bu ise Nebî’nin (s.a.v.) fakirlik fitnesinden Allah’a sığınması 4 ve Allah’tan iffetli olup, başkalarına muhtaç etmemesini istemesi 5, Sa’d’a (r.a.) “Allah takva sahibi, ibadetleri gizli yapan (gös­terişsiz) zengini sever”6 buyurması, Amr İbn el-As’a ise: “Salih bir kimse için (helal) bir mal ne güzeldir”7 buyurmasıyla bir çelişki arz eder.

Bu çelişki yüzünden bazıları zikredilen hadisi reddet­miştir. Gerçekte ise, burada miskinlikle fakirlik kastedilmi­yor. Nasıl kastetmiş olsun ki, bizzat kendisi fakirlikten Al­lah’a sığınmış ve onu küfürle beraber zikretmiştir: “Al­lah’ım, küfür ve fakirlikten sana sığınırım.”(8) Rabbi ise O’na zenginlik lütfetmiş ve şöyle buyurmuştur: “Seni fakir buldu da, zengin etmedi mi?” (Duha, 8)

Halbuki, burada miskinlikten murat, tevazu ve alçak­gönüllü olmaktır. Nitekim Allame İbn Kesir: “Onunla, teva­zu ve alçak gönüllülüğü, zorba ve büyüklük taslayanlardan olmamayı murat etmiştir” demektedir.

O (s.a.v.) şeklen ve sûretâ bile olsa müstekbirlerin haya­tından uzak bir hayat yaşamıştır. Köleler ve fakirler gibi oturmuş, onların yediği gibi yemiştir. Hatta bir yabancı gelir ve O’nu ashabından ayırt edemezdi. Çünkü O, onların ya­nında, onlardan birisi gibiydi. Evinde kendi eliyle terliğini tamir eder, elbisesini yamar, koyununu sağar, cariye ve uşakla beraber değirmen ile un vb. öğütürdü. Bir defasında Nebî’nin (s.a.v.) yanına bir adam girmiş. O’na saygısından eli-ayağı birbirine dolaşmıştı da bunun üzerine O, ona: “Kendine sahip ol, ben kral değilim. Ben Mekke’de kurutulmuş et yiyen Kureyş’ten bir kadının oğlu­yum” (9) buyurmuştur.

 

Dini Yenileme (Hadisi)

Bazıları da Ebu Davud ve Hakim’in 10, Ebu Hureyre’den merfû olarak rivayet ettikleri ve birçok kimsenin sahih say­dığı: “Allah bu ümmete her yüz senenin başında, o (üm­metin) dinini yenileyecek birini gönderir” hadisini okuyup buradaki yenilikten, dinin gelişmesi ve zamana uyum sağla­masını anladılar ve şöyle dediler: Din yenilenmez, din sabit­tir ve değişmez. Dinin gelişmeye uyum sağlaması gerekmez ama, gelişmenin üzerine düşen, dine uyum sağlamaktır.

Çünkü dinin yenilenmesi iddiası, onun ilke ve öğretile­rini ıslah ederek, insanların ihtiyaçlarını karşılayacak, geliş­meleri taşıyabilecek şekilde her asırda ortaya yeni bir tabiat koymamız demektir. Burada yenileme ile murat, şayet o kimsenin tefsir etti­ği gibi ise, bunu söyleyen şahsın dediği doğrudur. Ama -bir açıklamamda da açıkladığım gibi- yenilemey­le murat, onu anlama, ona iman ve onunla amelde yenilik­tir. Bir şeyin yenilenmesi, onun inşa edilip, ortaya çıktığı günkü gibi, eski olmasına rağmen sanki yeniymiş gibi eski haline döndürmeye çalışmaktır. Bu ise onun ilk şekline en yakın hale gelinceye kadar, zayıflayan yerinin takviye edil­mesi, yıkılan yerinin onarılması ve yarılan yerin birleştiril­mesiyle olur. Yenilenmenin manası onun eski halinin değişmesi veya eskimesiyle alakası olmayan diğer yeni bir şeyle değiştiril­mesi değildir. Bu, herhangi bir şeyde yenilik sayılmaz.

Bu konuyu somut bir misal ile açıklayalım: Tarihî değe­ri olan bir binanın yenilenmesini kastettiğimizde, buradaki yenilenme onun aslının, şeklinin ve belirgin alâmetlerinin aynı özellikleriyle kalması, doğal tesirlerden dolayı bozulan yerlerinin onarılması, ona bitişik yerlerin, girişlerin güzelleş­tirilip, ona giden yolun düzenlenmesi ve onun bilinir hale getirilmesi vb… demektir. Yoksa yenilemeden maksat onu yıkıp yerine modern bir tarzda büyük bir bina dikmek değil­dir. Din de böyledir. Yenilikle, ona yeni bir biçim kazandır­mak kastedilmeyip, Resulullah, sahabesi ve onlara en iyi bir şekilde uyan tâbiun dönemindeki haline döndürülmesi kas­tedilmektedir.

 

İslâm Beş Şey Üzerine Bina Edilmiştir… (hadisi)

Hadisin eksik anlayışla reddi yönünden asrımızda işit­tiğim en acayip şeylerden biri de, Müslümanların büyük-küçük, özel-genel hepsinin ezberlediği en meşhur bir hadisin reddidir. O da, İbn Ömer ve başkalarının rivayet ettiği: “İs­lâm beş şey üzerine kurulmuştur. Allah’tan başka ilah olma­dığına, Muhammed’in (s.a.v.) Allah’ın Resulü olduğuna şehadet etmek, namaz kılmak, zekat vermek, Ramazan orucu­nu tutmak ve gücü yetenlere Beyt’i haccetmek” 11 hadisidir.

Bu cesur cahilin delili ise, hadis, İslâm’daki ehemmiye­tine rağmen, cihadı zikretmemiştir. Bu da onun uydurma ol­duğuna bir delildir. Bu kişi, cihadın insanların hepsine değil, ancak bazısına vacip olduğunu, özel şartlar ve belirli durumlar dışında her­kes için farz-ı ayn olmadığını da bilmemektedir. Bu ise, üze­rine İslâm’ın bina edildiği bütün insanlar için geçerli olan beş esastan farklıdır.

Bu şahsın mantığı doğru ise; müminlerden, takva sa­hiplerinden, Rahman’ın kullarından, iyilerden, ihsan sahiplerinden, akıl sahiplerinden vb. Allah Teâlâ, kitabında öv­güyle bahsedip, onlara büyük mükafatlar vadettiği halde, vasıfları arasında cihadı zikretmediği için bu Kuran âyetle­rini de reddetmesi gerekirdi.

Bu hususta, takva sahiplerinin vasıflarını (Bakara, 2-5), iyiler ve doğrularınkini (Bakara, 177), müminlerin vasıfları­nı (Müminun 1-10), Rahman’ın kullarının vasıflarını (Furkan, 63-77), takva ve ihsan sahiplerinin vasıflarını (Zariyat, 15-23), Allah’ın cennetlerinde ikram olunanların vasıflarını (Mearic, 22-35) oku! Yüce Allah’ın kitabındaki bu ve benzeri yerler cihadı zikretmemiştir. Bu durumda her şeye uzanıp, burnunu sokan bu kara cahil Yüce Allah’ın kitabındaki bu ayetleri de reddedecek mi?!

Şeyh’ül-İslâm İbn Teymiyye, İslâm’ın zikredilen bu beş şeye hasredilip cihat, ana-babaya iyilik, sıla-i rahim vb. esaslı görevlerin zikredilmemesinin sebebini açıklarken şöyle demektedir:

“Sorulan sorulardan biri de, Allah’ın vacip kıldığı zahi­rî ameller bu beş şeyden çok olduğu halde O, niçin “İslâm bu beş şeydir” buyurmuştur? Bazı insanlar, bunların İslâm şeâirinin en zahiri ve en büyükleri olduğu, kulun bunları yerine getirmesiyle İslâm’ın tamamlayacağı, terkiyle ise ona olan bağının çözüldüğünün anlaşılacağı şeklinde cevap vermiştir.

Meseleyi tahkik ettiğimizde görürüz ki: Nebi (s.a.v.) ku­lunun mutlak olarak Rabbine teslim olacağı ve Allah için mahza ibadet olarak her şahsa vacip olan, dini yalnız Allah’a has kılarak O’na kulluğa gücü yeten herkesin üzerine düşe­ni, yani bu beş esası zikretmiştir. Bunların dışındakiler ise çeşitli maslahatlar sebebiyle vacip olur ve vacipliği bütün in­sanlara şamil olmaz.

Bilakis cihat, iyiliği emir-kötülükten nehiy ve yönetim­den buna bağlı olan durumlar, hüküm, fetva, okutma ve ha­dîs rivayet etme gibi ya farz-ı kifaye olur, ya da kul hakkı se­bebiyle vacip olur ki bu, kendisine hakkı geçen kimseye kar­şı vacip olan özel bir durumdur. Bu hakkın düşmesiyle vücubiyet de düşer. Uzlaşıldığında veya borcun kapatıldığın­da, borçların ödenmesi, gasp edilen şeylerin, emanetlerin, başkalarına bırakılan şeylerin geri verilmesi; kan, mal ve ırz gibi konulardaki haksızlıklarda hakkın alınması gibi kul hakları, insanların karşılıklı haklarından başka bir şey değil­dir. Onlar bunlardan beri olduklarında bu vücubiyet düşer. Böylece bunlar kimine vacip olur, kimine olmaz; yine bazı hallerde vacip olur, bazı durumlarda ise olmaz. Bunlar gücü yeten her kul üzerine Allah için mahza bir ibadet olarak va­cip olmamıştır. Bunun içindir ki buna Müslümanlarla birlik­te Yahudi ve Hristiyanlar da iştirak eder ki beş esas bunun aksine olup, sadece Müslümanların özelliklerindendir.

Aynı şekilde sıla-i rahm, karı-koca, çocuklar, komşular ve ortakların haklarından vacip olan (haklar), şehadetler, fetva, mahkeme, yönetim, iyiliği emir, kötülükten nehiy ve cihat, bunların hepsi bir takım arızi sebeplerle faydaları temin- zararları ise defetmek için insanlardan sadece bazı­sına vacip olur. Eğer onlar insan fiili olmaksızın hasıl olma­saydı, vacip olmayacaktı. Eğer bu, ortak-genel bir husus ise farz-ı kifaye’dir. Şayet bu özel ise, A şahsına değil de, B şah­sına vacip olur. Bu beş şeyin dışında insanlardan gücü ye­ten herkes, bizzat bir amelin vacipliği konusunda müşterek değildir. Mesela A şahsının hanımı ve akrabaları, B şahsı­nın hanımı ve akrabaları değildir. Ramazan orucu, Beyt’i haccetmek, beş vakit namaz ile zekat ise bunun tersinedir. Zekat her ne kadar mali bir hak ise de Allah için yapılan bir vecibedir. (Tevbe 60’da işaret edilen) sekiz sınıf ise, onun dağıtılacağı yerlerdir. Bunun için orada niyet vaciptir. Ve birisinin izni olmaksızın onun adına yerine getirirse, zim­metinden kurtulmuş olur. Aynı zamanda kafirlerden de is­tenir. 12

 

1 Bkz: eş-Şatıbi, el-Muvafakat, c.3, s. 15-26

2 Şatıbi, İtisam I, 234-237

3 Tirmizi, Zühd 37; İbn Mace, Zühd 7; bazıları hadisin zayıf olduğunu iddia etmişlerdir. Hz. Aişe tarıkından böyledir, ama zikredilen iki isnâdla gelenler zayıf

değildir.

4 Buhâri ve Müslim Hz. Aişe’den rivayet etmiştir. Bkz; el-Lü’lüü ve’l-Mercan, nu: 1731, Sahihu’l-Camii’s-Sağir (1288)

5 Müslim, Zikr 72; Tirmizi, Daavat 72; İbn Mâce, Dua 2, Müsned, c. 1, s- 389’da İbn Mesud’dan rivayet etmişlerdir. Bkz: Sakihu’l-Camii’s-Sağir (1275).

6 Müslim, Zühd 11; Müsned c. 1, s. 168-177’de Sa’d İbn Ebi Vakkas’tan rivayet etmiştir. Bkz: Sahihu’l-Camü’s-Sağir (1882).

7 Müsned, c. 4, s. 197-202; Hakim, el-Müstedrek (II.2)’de rivayet edip sahih görmüş, Zehebi de ona muvafakat etmiştir.

8 Hakim, el-Müstedrek, c. 1, s. 252; Beyhâki, es-Sünenul-Kübra, c. 7, s. 12. Bkz: Sahihu’i-Cami (1285).

9 İbn Mâce, Etıme 30

10 Ebu Davud, Melahim  (H.no: 4291); Hakim, el-Müstedrek, c. 4, s. 522; Beyhâki, Ma’rifetu’s-Sünen rivayet etmişlerdir. Fayd’ul-Kadir (II.282)’de olduğu gibi el-Iraki ve es-Suyutî onu sahih görmüşlerdir.

11 Buhârî, İman 1,2; Müslim, İman 19,22; Tirmizi, İman 3; Nesai, İman 13Kanaatimizce yazar, bu cevabıyla kendi içerisinde çelişmektedir. Çünkü aynı şeyler zekat ve hacc için de geçerlidir. Oysa bu beş esa­sın, mükemmel bir bina olan İslâm’ın, sadece temelleri olduğunu, evin temelsiz olamayacağı gibi yalnızca temele de ev denilemeyeceğini söyleyen Merhum Said Havva’nın cevabı daha isabetlidir. (Bkz: Said Havva, İslâm, Mukaddime kısmı.)

12 İbn Teymiyye’nin, Mecmau’l-Feteva’sı içerisindeki el-İman kitabın­dan, c. 7, s. 314-6