ORUÇ VE İLGİLİ HÜKÜMLER
Sakız çiğnemek mutlaka mekrûhsa da, fukahadan bir kısmı yaz aylarında tarla-ve bahçede veya ağır işlerde çalışan işçilerin iyice özü alınmış sakızı çiğnemelerinde kerahet olmadığını söylemiştir.
Bunun dışında içindeki özü alınmadan çiğnenen sakız orucu bozar. Özü iyice alınmış olanı ise, orucu bozmaz ama mekruhtur.[1]
Ancak kadının kocası huysuz bir kimse ise, o takdirde evde bir olay çıkarmamak için yemek pişirirken tadına ve tuzlu olup olmadığına bakabilir. Bunda kerahet yoktur. Bunun gibi, küçük çocuğuna ağzında çiğnedikten sonra bir şeyler yedirmek zorundaysa, o takdirde kerahet kalkar. Çünkü bunda zaruret vardır. Ancak kadın süt veya hazırlanmış çocuk maması bulabiliyorsa, o zaman bir şeyler çiğnemesi mekruhtur.[2]
Nafile oruçlarda ise bir şeyin tadına bakmakta kerahet yoktur. Fukahanın çoğu bu görüştedir.[3]
Çarşı ve pazardan bal, yağ ve benzeri gıda maddelerini satın alırken, bunları güvenilir kimselerden satın alıyorsa, o takdirde tadına bakmak mekruhtur. Satıcılar güvenilir kimseler değilse o takdirde -aldanmamak için- tadmasında bir sakınca görülmemiştir. [4]Şu kadar ki bütün bu tadmalarda tadılan şey boğazdan aşağı girmemelidir. Aksi halde orucu bozar. [5]
Suyun dübürden içeri kaçma tehlikesi olduğundan gereğinden fazla istinca etmek mekruh sayılmıştır. Temizlik şarttır. Fazlası orucu bozabilir.[6]
Bu durumda suyun boğaza kaçma tehlikesi bulunduğundan mekruh sayılmıştır. Normal biçimde su alıp gargara yapmadan ağzı ve burnu yıkamakta bir sakınca yoktur.[7]
Bu durumda suyun dübürden içeri kaçma tehlikesi olduğundan mekruh sayılmıştır.[8]
Bunlar îmam Ebû Hanîfe’ye göre mekruhtur. îmanı Ebû Yusuf’a göre mekruh değildir. En zahir olan görüş te budur. [9]Fetva imam Ebû Yusuf’un görüşüne göredir.[10]
Gerçi tükrüğü yutmaktan kaçınmak mümkün değildir. Ne. Var ağızda biriktirip yutmakta zaruret yok, istek vardır. Bu bakımdan mekruh sayılmıştır. [11]
Bu, îmam Ebû Yusuf’a göredir. Diğer imamlara göre, sabah ve ıkşam ağıza ıslak misvak veya fırça sürmek mekruh değildir. İkincilerin görüşünde ümmet için kolaylık vardır.[12]
Sürme kullanmak veya bıyıklara yağ sürmek mekruh değildir, kncak böyle yapmakla daha çekici olmayı düşünüyorsa, Ramazanda bu gibi şeylerden kaçınmakta yarar görüldüğünden mekruh sapılmıştır. Yok gözlerini güneşten veya hastalıktan korumak için sürme kullanıyorsa, bunda bir sakınca yoktur.[13]
Güçsüz düşmüyeceğini biliyorsa, kan aldırmasında kerahet yoktur. Herhalde sıhhi yönden aldırması gerekiyorsa, bunu iftardan sonraya bırakması uygun olur.[14]
Yaşlıların ve ilim adamlarının elini, küçük çocukların yüzünü Öpmekte bir sakınca yoktur. Şehvet duygusu olmaksızın kendi karısını öpmekte böyledir. Ancak şehvet duygusuyla öpmesi mekruhtur, orucun faziletini düşürür. [15]
Bu da mekrûhtur-, orucun hem faziletini, hem sevabını düşürür. Çünkü oruç bir bakıma melekleşmek demektir. Nefse hakimiyet, uçkura sahip olmaktır.[16]
Cünüb Olarak Sabahlamak :
Fecir doğmadan önce herhangi bir sebeple cünüp olmak ve bu vaziyette sabahlamakta -oruçtan yana- bir sakınca yoktur. Ancak güneş doğmadan yıkanıp sabah namazına yetişmesi gerekir. [17]
Gündüzleyin Uyurken İhtilâm Olmak :
Gündüzleyin uyurken ihtilâm olmak oruca zarar vermez. Çünkü bu elde olmayarak ortaya çıkan bir durumdur. Namaz vaktini geçirmeden yıkanmak gerekir.[18]
Sahuru gecenin üçte ikisi geçinceye kadar geciktirmek müste-habsa da fecir doğmasına pek az bir süre kalıncaya kadar geciktirilmesi mekruhtur. Çünkü bu durum insanda şüphe doğurur.[19]
İftarı acele etmek müstehabdır. Ancak bu acele, henüz güneş iyice batmadan gerçekleşirse, oruç şüpheye girmiş olur. O halde acelesinde vakti iyice gözetmek gerekir.
Namazdan Önce İftar :
Akşam namazından önce iftar etmek müstehabdır. Buna sünnet diyenler de var. Ancak sofraya oturup uzun süre yemekle oyalanma ve bu yüzden namazı vaktin sonuna geciktirmek pek uygun sayılmaz. Bu bakımdan akşam iftar vakti girince önce su, hurma, zeytin ve benzeri şeylerle orucu bozmak, yani iftar etmek, sonra akşam namazını kılıp öylece açlığı tamamen gidermek tavsiye edilmiştir.
Akşam İftar Sofrasında Otururken Şu Duâ Yapılır :
Türkçe anlamı :
«Allahım! Senin (rızan) için oruç tuttum; ancak Sana imân ettim; ancak Sana dayanıp güvendim ve ancak Senin verdiğin rızıkla iftar ettim. Yarının orucunu tutmaya niyet ettim. Geçmiş ve gelecek günahlarımı bağışla…»[20]
Şaban ayının sonunda «bugün şabanın son günü müdür, yoksa Ramazanın ilk günü müdür? Kesinlikle bilmez şüphe içinde olursa o takdirde oruç tutması mekruhtur. îster Ramazan orucuna, ister başka bir vacibe niyet etsin, farketmez.[21]
Ancak buna rağmen oruç tuttuktan sonra o günün Ramazan olduğu belirlenirse, onun yerine geçer. Ramazan olmadığı anlaşılırsa nafile yerine geçer. Tutmaya niyet ettikten sonra bozarsa kazası gerekmez. Çünkü zaten tutulması mekruhtur.[22]
Böyle bir günde sadece nafile niyetiyle oruç utarsa, bunda bir sakınca yoktur. Sahih olan da budur. Bu niyetle oruç tuttuktan sonra o günün Ramazan olduğu anlaşılırsa, onun yerine geçer. Şaban ayı olduğu anlaşılırsa, nafile oruç tutmuş olur. Bozacak olursa kazası gerekir.[23]
Böyle bir günde mutlak niyet getirmek mekruhtur. Bununla beraber böyle bir niyetle oruç tutar, sonra o günün Ramazan olduğu anlaşılırsa, onun yerine geçer. Şaban olduğu anlaşılırsa, nafile yerine geçer.[24]
Yarın Ramazan ise oruç tutacağım, değilse tutmayacağım, şeklinde şartlı niyet etmek hem mekruhtur, hem de oruç tutacak” olursa makbul değildir. «Yarın Ramazan ise onun orucunu, değilse falan vâcib orucu», «Yarın Ramazansa onun orucunu, değilse, nafile orucu tutacağım» diye niyet etmek te mekrûhsa da böyle bir niyetle tutulan oruç Ramazana raslarsa onun yerine geçer, raslamazsa niyet ettiği vâcib ya da nafile oruç yerine geçer. Fukahadan çoğuna göre bu durumda niyet ettiği vâcib oruç yerine geçmez, o da nafile olarak kabul edilir.[25]
Şek Günü :
Şek gününü şöyle tarif etmişlerdir : Şabanın 29’nu 30’una bağlayan gece hava sisli ya da bulutlu bulunduğu için hilâli tesbit mümkün olmazsa veya böyle bir havada hilâli gören bir ya da iki kişinin şehadeti reddedilirse, o taktirde o gün «şek günüdür», oruç tutmak mekruhtur. Ama hava açık olursa, artık şek günü diye bir konu kalmaz. Çünkü açık havada hilâl görülebilir.[26]
Ancak Şaban ayını oruçlu geçiren veya bu ayın pazartesi ve perşembe günlerini oruçlu geçiren kimsenin orucu şek gününe ras-larsa bunda bir sakınca yoktur. Hattâ oruç tutması afdaldır.[27]
Bunun gibi Şaban ayının sonundan üç gün oruç tutmayı tasar-lamışsa, o takdirde üçüncü gününün orucunun şek gününe raslama-sında bir sakınca görülmemiştir.[28]
Bu günler mü’minlerin sofra kurma, fakirlerle, dost ve yakınlarla oturup yemek yeme günüdür. Bu bakımdan oruç tutulması mekruhtur. Kurban Bayramı gününü takip eden Teşrîk günleri -ki bu üç gün sürer- de oruç tutmak mekruhtur. [29]O halde bu günlerde oruca niyet edip başladıktan sonra iftar ederse, kazası gerekmez. [30]
îmam Ebû Hanîfe’ye göre, ister üstüste, ister dağınık vaziyette Şevval ayından altı gün oruç tutmak mekruhtur. îmam Ebû Yusuf’a göre, üstüste tutulursa mekruhtur, dağınık tutulursa mekruh değildir. Hicrî beşinci asırdan sonra gelen fakihlerin hemen hepsi bu konuda îmam Ebû Hanîfe’nin görüşüne katılmayıp sözü edilen altı gün orucun tutulmasında bir sakınca görmemişlerdir.[31]
îmam Rediyüddin Serahsi’ye göre de hüküm böyledir, yani tutulmasında bir sakınca yoktur ve sahih olan da budur. Ancak her hafta iki gün tutulması tavsiye edilmiştir. Bunun müstehab olduğunu söyliyenler de var.[32]
Bütün seneyi oruçlu geçirmek, sünnete ayları olduğundan mekrûh sayılmıştır. Ancak bayram günleri iftar edilirse, bunda kerahet yoktur, diyenler çoğunluktadır. Muhtar olan görüş te budur.[33]
Geceli gündüzlü bir gün veya birkaç gün oruç tutmak ta mekruhtur. Çünkü sünnete uygun değildir. Buna savm-i visal derler, Peygamberimiz (A.S.) bu tarz bir orucu makbul saymamıştır.[34]
Bir Gün Oruç Tutup Bir Gün İftar Etmek :
Afdal olanı, bir gün oruç tutup bir gün iftar etmektir. Buna Savm-i-Davud, yani Davud Peygamberin orucu denir.
«Bütün seneyi oruçlu geçiren, oruç tutmamıştır.»[35]
Ashabın ileri gelenlerinden Amir oğlu Abdullah (R.A.) anlatıyor : Ben geceleri namaz kılmaya, gündüzleri de oruç tutmaya başladım. Amacım, gücüm yettiği kadar bütün ömrümü böyle geçirmekti. Resûlüllah (A.S.) durumu öğrenince beni çağırıp sordu .
— Geceleri namaz kılmaya, gündüzleri oruç tutmaya devam ettiğin bana haber verildi, doğru mu?
— Evet, dedim. Bunun üzerine şöyle buyurdu :
— Ya Abdellah! Hem oruç tut, hem iftar et, hem namaz kıl, hem uyu. Çünkü bedenin senin üzerinde hakkı vardır, zevcenin de senin üzerinde bir hakkı vardır, misafirin de bir hakkı vardır. Her aydan üç gün oruç tutman sana yeter.
Ben :
— Ya Resûlellah! Bundan fazlasını tutabilirim, dediğimde buyurdu ki :
— O halde her hafta üç gün oruç tut.
— Daha fazlasına güç getirebilirim, dedim. Buyurdu ki :
— O halde Davud Peygamberin orucu gibi oruç tut, fazlarını yapma.
Bunun üzerine sordum :
— Ya Resûlellah! Davud Peygamberin orucu nasıldı? :
— O, bir gün oruç tutar, bir gün iftar ederdi.
Diye cevap verdi.[36]
Cumartesi günü Yahudinin dinlenme ve ibâdet günü sayıldığından onlara benzememek için bu günde oruç tutmak mekruh sayılmıştır.
Sahih rivayete göre; Resûlüllah (A.S.) şöyle buyurmuştur :
«Cumartesi günü oruç tutmayın; meğerki size farz olan oruç o güne raslarsa o takdirde tutabilirsiniz. Cumartesi günü bir üzüm kabuğundan veya bir ağaç ‘filizinden başka bir şey bulamıyacak olursanız, onları çiğneyip yiyin.»[37]
Fukaha bu konuda ihtilâf etmiştir. Şemsü’l-eimme El-Halvânî, bu güne bir saygı duymaksızın oruç tutmak mekruh değildir, demiştir. Sahih olan da budur. [38]
Cuma mü’minlerin haftalık toplantı günüdür. O gün daha çok kaynaşır, ikramlarda bulunulur. Ancak her aydan üç gün oruç tutan kimsenin cuma gününe tesadüf eden orucu ile cuma günü oruç tutacağını adayanın orucu istisna teşkil eder. Bununla beraber İbn Nüceym yalnız cuma günü oruç tutmanın müstehab olduğunu kaydeder.[39]
Nevruz, güneşin koç burcuna girdiği 21 Mart’a tesadüf eder ve ilkbaharın başlangıcı sayılır. Daha çok Mecusîlerle Rafizîlerin kutsal saydığı bir gündür. Bu bakımdan dinimiz sözü edilen günde oruç tutmayı mekruh kılmıştır. Ancak âdet halinde tutmakta olduğu oruç bugüne raslarsa o takdirde kerahat yoktur. [40]
Farsça mehrigan kelimesinden muarrabdır. Son bahar mevsiminin birinci ayının 16. gününe verilen bir isimdir. Rivayete göre meşhur Feridun Şah bugün Dahhak’a karşı zafer bulmuştur. Bu sebeple sözü edilen güne itibar edilmemesi için oruç mekruh sayılmıştır. Ancak oruç tutmayı itiyad ettiği günler bu güne raslıyacak olursa veyat,bu günden bir gün önce başlamak suretiyle iki veya üç gün oruç tutmak mekruh değildir. Çünkü maksad o güne bir başkalık sunmaya yönelik değildir. Muhtar olan da budur.[41]
Buna «savm-i sumt» denir. Sözde orucun daha yüksek sevap ve faziletine erişmek için oruçlu bulunduğu sürece hiç konuşmamak üzere niyet eden kimsenin bu ölçü ve anlamdaki orucu mekruhtur. Çünkü Sünnete uygun değildir.[42]
Bu, daha çok karı koca arasındaki hakların sağlıklı biçimde ayakta tutulmasına yöneliktir. Ancak kadının hac veya umre yaparken bu sırada kocasından müsaade almadan nafile oruç tutmasında kerahet yoktur. Bunun gibi kadının kocası hasta bulunur veya oruçlu olursa, o takdirde kadının nafile oruç tutması için kocasından müsaade almasına gerek yoktur.
Bu istisnaların dışında kadın- müsaade almadan nafile oruç tutarsa, kocası onun orucunu bozdurabilir. Bu durumda kazası da gerekmez. Fukahadan çoğu bu hususta görüş birliği halindedir.[43]
İşverenin Müsaadesini Almadan İşçinin Tutacağı Nafile Oruç.
Nafile oruç işçiyi zayıf düşürüyor, çalışmasına te’sir ediyorsa, o taktirde işverenin müsaadesini almadan tutması mekruhtur. Çünkü aldığı ücretin karşılığını emek olarak vermesi gerekir. Ancak işçinin tutacağı nafile oruç işini aksatmıyor, aldığı ücret karşılığında emeğini ortaya koyabiliyorsa, o takdirde bunun için işverenden müsaade almasına gerek yoktur.[44]
Adamın kız kardeşi, kızı, anası, anenesi ve diğer yakın hısımlarından olan kadınlar müsaade almadan nafile oruç tutabilirler.[45]
Yolculuk halinde Ramazan orucunu bozmaya ruhsat verildiği gibi, bedenî güçten düşüreceği biliniyorsa, nafile oruç tutmak mekruh sayılmıştır. Böyle bir durum yoksa, oruç tutması afdaldır. Ancak yolculuk arkadaşlarının çoğu oruç tutmuyorsa, onlara uyması daha uygun olur. Bu da daha çok yiyeceklerini ortaklaşa kullandıkları takdirdedir.[46]
Yolculuk halinde iken oruca niyet edip sabahladıktan sonra ya kendi beldesine veya başka bir beldeye girip ikaamete (eyleşik olmaya) niyet getiren kimsenin başladığı orucu bozması mekruh olur.[47]
Üzerinde Ramazan Orucu Kazası Bulunan Kimse Nafile Oruç Tutabilir Mi?
Üzerinde Ramazan orucu kazası bulunan kimsenin bunu ilk fırsatta yerine getirmesi gerekir. Ancak henüz kaza orucunu tutmadan herhangi bir sebeple nafile oruç tutabilir. Bunda kerahet yoktur.
Eyyamü’l-Biyd :
Kameri ayların 13, 14 ve 15. günlerine Eyyam-l Biyd denir.
Resûlüllah (A.S.) Efendimiz bu günlerde oruç tuttuğu için ümmetine müstehab sayılmıştır. Nitekim Ebu Zer (R.A.) diyor ki ; «Resûlüllah (A.S.) Efendimiz her ayın 13, 14, 15. günlerinde oruç tutmamızı emretti ve bu bir yılın orucuna denktir, buyurdu.»[48]
Pazartesi Ve Perşembe Günleri Oruç Tutmak
Bu iki günde oruç tutmak müstehabdır. Çünkü Resûlüllah (A.S.) Efendimiz çoğu zaman bu iki günde oruç tutardı. Bununla ilgili olarak da şöyle buyurmuştur :
«Şüphesiz ki ameller her pazartesi ve perşembe (Allah’a) arz-olunur. Allah her müslümanı veya her mü’mini bağışlar, ancak birbirleriyle küsü tutanları bağışlamaz. «Bu ikisini geciktirin…» buyurur, (yani barışıncaya kadar bağışlanmaları geciktirilir).»[49]
Haram Aylarında Oruç Tutmak :
Haram ayları dörttür : Zilkaade, Zilhicce, Muharrem ve Receb. Bu ayların her perşembe, cuma ve cumartesi günleri oruç tutmak müstehabdır.[50]
Zilhiccenin İlk Dokuz Günü Oruç Tutmak :
Hacc ayı olan Zilhicce’nin ilk dokuz gününde oruç tutmak müstehabdır. Müslümanların hac ibâdeti için kutsal topraklarda birara-ya geldiği bu günlerde tecelli eden ilâhî rahmet ve-gufrandan nasib almanın yollarından biri de şüphesiz ki sözü edilen günlerde Allah’a yönelip oruç tutmaktır.
Nitekim Hz. Hafsa (R.A.) diyor ki’:
«Dört şeyi Resûlüllah (A.S.) Efendimiz hemen hemen hiç terk-etmedi diyebilirim : Âşûrâ orucu, Zilhicce’nin ilk on gününün orucu, her ayın 13, 14, 15. günlerinde oruç ve bir de sabah farzından önce iki rek’at namaz…»[51]
Ancak Arafe günü oruç tutmak hacılara mekruhtur. Bu da onları güçten düşürdüğü takdirde böyledir. Gücü yerinde olup hac ibâdetini aksatmadan yerine getirebilenlere mekruh olmadığı fukahaca kabul edilmiştir.[52]Bunun gibi, Terviye (Zilhiccenin 8. günü) oruç tutmak ta hacılara yine aynı sebeple mekruhtur.
Konuyu Özetliyelim :
Sünnet ve müstehab oruçlardan daha çok rağbet edilmesi tavsiye edilenleri şunlardır : Muharrem ayının dokuz ve onuncu veya onuncu ve onbirinci günleri oruç tutmak. Receb ayında oruç tutmak, Şaban ayının çoğunu oruçlu geçirmek. Zilhiccenin ilk dokuz gününde oruç tutmak. Her ayın 13, 14, 15. günlerinde oruç tutmak. Pazartesi ve perşembe günleri oruç tutmak.[53]
ORUCU BOZAN VE BOZMAYAN ŞEYLER :
Orucu bozan şeyler genellikle ikiye ayrılır : Bozup yalnız kazayı gerektiren sebepler; bozup hem kazayı hem keffareti gerektiren sebepler.
Orucu bozup yalnız kaza edilmesini gerektiren şeyler :
1-Yanılarak bir şey yemek, içmek veya cinsel yaklaşmada bulunmak.
Bu hususta kasıt bulunmadığı için bozulan oruçtan dolayı sadece kaza gerekir. Yanılarak değil de unutarak bir şey yer veya içerse ya da cinsel yaklaşmada bulunursa, o takdirde orucu bozulmadığı gibi bir şey de gerekmez.
Çünkü Resûlüllah (A.S.) Efendimiz:
«Kim oruçlu bulunduğu halde unutur da bir şey yer veya bir şey içerse, orucunu tamamlasın, çünkü bu Allah’ın onu yedirmesi ve içir-mesidir (ki kendisine sevkedilmiştir.»[54]
O halde ister farz ister nafile oruç tutarken unutarak bir şey yemek veya içmek orucu bozmaz. Ne var ki farkına vardığı an derhal yemeyi veya içmeği terketmesi gerekir.[55]
Unutarak orucunu yiyen adamı bu vaziyette gören kimse şu hususa dikkat etmelidir:
–Adam zayıf, göçsüz ya da çok yaşlı bir kimse ise ona oruçlu olduğunu hatırlatmaz. Güçlü kuvvetli ise hatırlatır. [56]
2-Silah, dayak ve ölüm tehdidiyle orucunu bozan kimseye sadece kaza gerekir. Çünkü bunu kendi ihtiyarıyla yapmış değildir.
3-Dışarıdan atılan bir şey oruçlunun ağzından içeri girip boğazından aşağı inerse, orucu bozulur, ancak sadece kazası gerekir. Çünkü bu hususta hiçbir kasdı yoktur.
4-Uykuda iken bir şey yer veya içerse, orucu bozulur ve sadece kaza gerekir.[58]
5-Yenilmesi mutad olmayan maddelerden bir şey yer veya yutarsa, orucu bozulur, ancak âdetten o tür şeyler yenilmediği için sadece kazası gerekir. Buna birkaç misal verelim : Taş, toprak, maden ve benzeri şeyler bu cümledendir.[59]
O halde oruçlu kimse taş ya da bir meyve tohumu, pamuk, yün, kâğıt ve toprak gibi maddelerden birini yiyecek veya yutacak olursa orucu bozulur. Bunlar yenilen maddeler olmadığı için sadece bozulan orucun kazası gerekir.
Bunun gibi, henüz olgunlaşmamış yeşil cevizi veya olgunlaşıp kabuğu sertleşen ceviz veya bademi, ya da kabuğuyla birlikte yumurtayı yutan kimseye de yalnız kaza gerekir.[60]
Kabuğu henüz yeşil kalıp sertleşmiyen fıstık tâ ceviz gibidir. Kabuğu kurumuş fıstık ise o vaziyette çiğnenerek yenilirse orucu bozacağı gibi, hem kaza, hem de keffareti gerektirir. Çiğnenmeden yutu-lursa sadece kazayı gerektirir.[61]
Kurumuş karpuz ve kavun kabuklarını -tiksinilip yenilmiyecek bir görünüm arzediyorsa- yiyen kimsenin orucu bozulur, ancak sadece kazası gerekir. Çünkü âdette bu tür kabuklar yenilmez.
Pişmedik pirinç veya darı yemekte sadece kazayı gerektiren sebeplerdendir. Pişmedik mercimek ve benzeri maddeler de böyledir. Çamur yemek te aynı guruba girer. Ancak yenilen çamur, bazı şahıslar tarafından yenilen, türden ise, o taktirde hem kaza, hem keffareti gerektirir.
6-Dişler arsında kalan yemek kırıntılarını yutmak ta orucu bozar. Ancak yutulan kırıntının en az bir nohut büyüklüğünde olması halinde hüküm böyledir. Daha az olursa, orucu bozmaz.O halde nohut büyüklüğünde veya daha fazla miktarda olan kırıntıyı yutmak sadece kazayı gerektirir. Keffareti de gerektirir, diyenler varsa-da en sahih olanı, sadece kazayı gerektirir hususudur.[62]
O halde dişleri arasında kalan bir susamı yutan kimsenin orucu bozulmaz, sadece kerahet işlemiş olur.Ama dıştan böyle bir şey alıp yutarsa, orucu bozulur. Bunda fukahanın ittifakı var. Keffareti gerektirip gerektirmediği hakkında farklı görüşler vardır; muhtar olan kavle göre, çiğnemeden yutarsa keffarette gerekir. Çiğneyecek olur, tadı boğazında hissedilmezse, bir şey gerekmez. Hissedilirse, sadece kaza gerekir. Sahih olan da budur.[63]
Buğday tanesi de böyledir.
7-Sahur yerken lokma ağzında iken fecir doğarsa veya sahurda fecir doğunca bir lokma ekmek alıp ağzına kor, bunu unuttuğu için yapar ve hemen oruçlu olduğunu hatırladığı halde yutarsa kendisine keffaret te gerekir. Ancak ağzındaki lokmayı önce çıkarır, sonra tekrar ağzına koyup yutarsa, o takdirde sadece kaza gerekir, Sahih olan da budur.[64]
8-Başkasının tükrüğünü yutmak.
Başkasının tükrüğünü yutmak mutad olmadığı için keffaret gerekmez, sadece kaza etmesi vâcib olur. Ancak sevgilisinin ve dostunun tükrüğünü yutarsa, o takdirde keffaret te gerekir.[65]
9-Kendi tükrüğünü avucuna aldıktan sonra tekrar ağzına çevirip yutmak.
Sırf dışarı çıkarıp tekrar ağzına aldığı için kaza etmesi gerekir. Çıkarmadan yutacak olsa bir şey gerekmez.
Bunun gibi sıcak günlerde Sultan adına İmaretlerde hizmet edip ten sonra yutarsa, yine bir şey gerekmez. Çünkü bu durumda tuk-rük ağızdan ayrılmış sayılmaz.[66]
Bir hastalıktan dolayı ağzından çıkan su tekrar geri dönüp boğaza girerse, orucu bozmaz. Çünkü bundan korunmak çok zordur. [67]Ağzı su ile çalkadıktan sonra kalan ıslaklık tükrükle birlikte yutulduğu takdirde orucu bozmaz. Zira ağıza bulaşan ıslaklığı tamamen gidermek mümkün değildir. Bu bakımdan orucu bozmıya-cağına fetva verilmiştir.
Bunun gibi burnuna doğru gelen balgamı yutacak olursa, orucu bozulmaz. Çünkü bu da tükrük gibidir, dışarı çıkmadığı için orucu bozması söz konusu değildir.[68]
10-Kan yemek.
İslâm’da, kanın yenilmesi haram kılındığı için oruçlu ondan yiyecek olursa, orucu bozulur, ancak sadece kaza gerekir. Hem insan çoğu zaman kan yemekten tiksinir.
11-Dişler arasında akan kan tükrükle birlikte boğaza .girerse, bakılır : Kan tükrükten daha fazlaysa oruç bozulur, azsa bozulmaz. İkisi eşit durumda olursa, istihsanen oruç bozulur.
12-Dikiş veya dokumacılık yaparken renkli ipek ya da .pamuk ipliğini ağzına soktuğunda tükrüğü ipliğin rengini alır ve o vaziyette yutulursa oruç bozulur. Ancak unutarak bunu yaparsa bir şey gerekmez.[69]
Yenilmesi mutad olmayan, hatta tiksindirici olan bir şeyin ağıza girip boğaza kaçması orucu bozar, ne var ki sadece kaza gerekir. Ama kaçınılması çok zor olan sinek ve benzeri bir haşerenin ağızdan içeri girip boğaza inmesi, orucu bozmaz.[70]
Boğaza giren yağmur ve kar tanesi de orucu bozar. Sahih olan da budur.
Yemekten yükselen buhar, yerden kalkan toz ve benzeri şeyler orucu bozmaz. Çünkü bu gibi şeylerden korunmak çok zordur.[71]
Göz yaşından bir iki damlanın ağıza girmesi orucu bozmaz. Ancak fazla miktarda olur da tadı ağızda ve boğazda hissedilirse, o takdirde bozar. Yüzden akan ter de böyledir.[72]
Derideki gözeneklerden içeri giren yağ ve benzeri şeyler orucu bozmaz. Çünkü bu gibi şeylerin orucu bozabilmesi için tabii yollardan içeri girmesi gerekir.
Serinletici niteliği hissedilen soğuk su ile yıkanmak ta orucu bozmaz. Çünkü tabii yollardan içeri giren bir şey olmamıştır.[73]
Göze akıtılan ilacın eseri boğazda hissedilse bile orucu bozmaz. Bunun için öksürdüğünde ağzına gelen balgam veya tükürükte gözüne sürdüğü sürmenin eseri görülse, oruç bozulmuş sayılmaz. [74]Sahih olan da budur.
Ağız dolusu kusmak orucu bozmaz. Gelen bu kusuntu kendiliğinden geriye dönerse, îmam Ebû Yusuf’a göre bozar. İmam Muhâmmed’e göre bozmaz. Çünkü bu durumda imsak kasden terkedilme-miştir.
Kasden ağız dolusu kusmak orucu bozar. Bunda fukahanm görüş birliği var. Çünkü bu durumda geriye az veya çok bir miktar gider. Bundan dolayı sadece orucun kazası gerekir.
Kasden kusar ve bu ağız dolusu olmaz da kendiliğinden geri dönerse,îmam Muhammed’e göre orucu bozar; îmam Ebû Yusuf’a göre bozmaz.[75]
Gelen kusuntu yenilen yemek veya safra ve acı su olursa, belirtilen hükümler câridir. Sadece balgam olursa, ağız dolusu olsa bile İmam Ebû Hanîfe ile îmam Muhammed’e göre orucu bozmaz. îmam Ebû Yusuf’a göre, bu da ağız dolusu olursa, orucu bozar. Bu konuda Ebû Yusuf’un görüşü daha çok uygun kabul edilmiştir.[76]
Tenasül aletine ve bir de burna akıtılan ilaç orucu bozar. Ne var ki bu sadece kazayı gerektirir.[77]
Kulağa akıtılan su veya ilaç -muhtar olan kavle göre- orucu bozmaz. Çünkü kulak zarı akıtılan su veya ilâcın dimağa veya boğaza girmesine engel olur. [78]sahih olan da budur.
Kadının tenasül cihazına akıtılan ilaç ve benzeri şeyler orucu bozar. Fukahanın bu hususta ittifakı vardır. Sahih olan da budur.[79]
Başta veya karın nahiyesinde bulunan derince bir yaraya konulan ilaç dimağa veya mideye ulaşmazsa, o takdirde orucu bozmaz. Konulan ilaç sıvı olursa, İmam Ebû Hanîfe’ye göre, oruç -ihtiyaten-bozulmuş sayılır.İmameyn’e göre, dimağa veya mideye ulaştığı bilinmediği takdirde bozmaz. îlaç katı veya toz halinde olursa, ittifakla orucu bozmaz. [80]
Vücuda isabet eden ok veya mızrak tamamen içeride kalırsa, orucu bozar; bir kısmı içeride, bir kısmı dışarıda kalırsa bozmaz.[81]
Buna kıyasla, isabet eden mermi içeride kalırsa, orucu bozar, delip geçerse, bozmaz.
Bir ucunu elinde tuttuğu halde bir ağaç çubuğunu yutan kimsenin de orucu bozulmaz, tabii ağacı tekrar çıkarmak şartiyle hüküm böyledir. Çıkarmadığı takdirde oruç bozulur.
Taharet yaparken veya başka bir nedenle parmağın dübüre veya tenasül cihazına girmesi -ıslak olmadığı takdirde- orucu bozmaz. Parmak ıslak veya yağlı bulunursa, o taktirde orucu bozar.[82]
Taharet yaparken dübür dışarı çıkarsa, ıslak elle dokunulmuş-sa, o taktirde ıslaklığı kalkıncaya kadar bekleyip öylece içeri sokmak uygun olur, aksi halde oruç bozulur.[83]
Zorlanarak cinsel yaklaşmada bulunan kimsenin orucu bozulur, ancak keffaret gerekmez, sadece kaza etmekle yetinir. Çünkü bu ifâde dışında meydana gelmiştir. Bunun gibi karısı kocasını cinsel yaklaşmaya zorlar, o da karısına uymak zorunda kalırsa, oruç bozulur, yalnız kazası gerekir. Kadına ise, hem kaza hem de keffaret gerekir.[84]
Cinsel temasta bulunurken fecirin doğmak üzere olduğundan endişe duyarak tenasül aletini çeker ve bu sırada fecir doğarsa, meni aksa bile orucu bozulmamış sayılır. Sahih olan da budur.[85]
Cinsel temasta bulunurken fecir doğar, o da o vaziyette kalırsa, hem kaza, hem keffaret gerekir. Zahir rivayet böyledir.[86]
Kadına şehvetle bakıp veya bu gibi şeyleri düşünerek menisi akan kimsenin orucu bozulmasa da faziletini yitirmiş olur. Çünkü oruçtan maksad, hayvanı sıfatlardan uzaklaşıp melekle sinektir. Bu tür hareketler ise, orucun mâna ve maksadına taban tabana zıd-dır.[87]
Karısını şehvetle öpüp okşarken menisi akarsa, orucu bozulur, sadece kazası gerekir. Kadın da kocasını şehvetle öperken tenasül cihazında ıslaklık meydana gelip dışarı çıktığını hissederse, orucu bozulur. Islaklık duymazsa bozulmaz. Bu durumda kadın lezzet duyar ama ıslaklık duymazsa, İmam Ebû Yusuf’a göre, orucu bozulur. İmam Muhammed’e göre bozulmaz. Burada fetva îmanı Muhammed’in kavline göredir.[88]
Bu durumda elle dokunmak, kucaklamak, teni tene dokundurmakta öpmek gibidir. Bütün bunlar şehvetle yapılırsa orucun faziletini düşürür, meni akmasına sebep olursa, -orucu bozar.[89]
Kadının giyinik bulunduğu elbiseye elle dokunmak sonucu erkeğin menisi akarsa, vücudun hararetini hissetmişse orucu bozulur, hissetmemişse bozulmaz. Her şeye rağmen Ramazan’da bu hususlara çok’ dikkat etmek gerekir.[90]
Kadın Kocasına Dokunup Ta Tahrik Ederse :
Ramazan’da kartın kocasına ya eliyle, ya da bedeniyle dokunup onu tahrik eder ve bu sebeple adamın menisi akarsa, orucu bozmaz. Ancak adamın bu hususta isteksizlik göstermesi ve mümkün olduğu nisbette bu tür hareketlere fırsat vermemesi uygun olur.[91]
Herhangi Bir Hayvanın Tenasül Cihazına Dokunmak :
Hayvanların tenasül cihazına şehvetle dokunmak haramdır. Oruçlu iken ya şehvetle ya da böyle bir düşünce taşımaksızın dokunma neticesi menisi akan kimsenin orucu bozulmasa bile, o orucun sevap ve faziletini yitirmiş olur, üstelik günahkâr da sayılır.[92]
Oruçlu İstimna Ederse :
Oruçlu kimse şehvetini teskin için istimna eder, yani eliyle tahrik edip menisini akıtırsa, orucu bozulur ve sadece kazası gerekir. Muhtar olan da budur. [93]Ancak böyle yapmak orucun sevap ve faziletini düşürür, daha doğrusu orucu hedefinden saptırır.[94]
Kadınların Sevicilik Yapması :
Oruçlu bulunan kadınlar sevicilik yaparken menileri dışarı çıkar, yani tenasül cihazının dışında ıslaklık hissedilirse, oruçları bozulur. Aynı-zamanda büyük günah işlemiş olurlar. Meni akmadığı takdirde oruçları bozulmaz ama oruçtan elde edilecek sevap ve faziletin tamamını yitirmiş olurlar.[95]
HEM KAZA, HEM KEFFARETÎ GEREKTİREN SEBEPLER :
Kasden cinsel temasta bulunan kimsenin menisi aksın akmasın orucu bozulur ve kendisine hem kaza, hem keffaret gerekir. Lutînin de durumu böyledir. [96]Faille mef ul aynı hükme tabidirler. Yani ikisinin de orucu bozulur ve kendilerine hem kaza, hem keffaret gerekir. Ama kadın bu konuda zorlanırsa, o takdirde ona sadece kaza gerekir.[97]
Yenilmesi mutad olan gıda maddelerinden bir şey yemek veya içmek, ya da tedavi için herhangi bir ilacı içmek ya da yutmak orucu bozar, hem kaza hem keffareti gerektirir.[98]
Bunu birkaç misalla açıklıyalım :
Ekmek, su, meyve ve sebze sulan, et, balık ve benzeri gıda maddeleri bu cümledendir. Ama kavurulmadık bir arpa danesini yutmak böyle değildir; yenmesi âdet olmadığı için orucu bozar ama keffareti gerektirmez. Diğer maddeleri buna, kıyas edip hükme bağlamak gerekir. Sonra bir şeyin yenilmesinin mutad olup olmadığı beldenin âdetine bakılarak belirlenir.
Meselâ : Bir beldede üzüm yapraklarını çiğ olarak yemek âdet halinde ise, o takdirde oruçlu bunu o beldede yerse kendisine hem kaza, hem keffaret gerekir. Ama bunu çiğ olarak yemiyen ve böyle bir âdetleri bulunmayan bir belde halkı için hüküm değişebilir. Ne var ki, üzüm yaprağı genellikle hem çiğ, hem pişmiş olarak yenilir. Ama bu yapraklar iyice kortlaşıp yenilmiyecek duruma gelirse, o takdirde oruçlu ondan yerse kendisine sadece kaza gerekir. Çünkü iyice kartlaşmış üzüm yaprağının yenilmesi mutad değildir.[99]
Çağla badem ister yutulsun, ister çiğnenerek yenilsin, her iki durumda da hem kaza, hem keffaret gerekir. Ama iyice sertleşip kabuk haline gelirse, yutulduğu takdirde sadece kazayı gerektirir. Çünkü bademi bu şekilde yutmak mutad değildir.[100]
Az miktarda tuz yemek te hem kaza hem keffareti gerektirir. Çünkü az miktarda tuz yemek mutaddır. Ama çok miktarda yemek mutad olmadığından sadece kazayı gerektirir. [101]Sahih olan da budur.
Konuyla İlgili Bazı Meseleler :
Unutarak bir şey yer veya bir şey içer ya da cinsel temasta bulunur ve sonra hatırlayınca bunun orucu bozduğunu sanarak kasden bir şey yer veya içerse, kendisine sadece kaza gerekir, keffaret gerekmez.İmam Ebû Hanifeye göre, unutma neticesi bir şey yemek veya içmekle orucunun bozulmadığını bildiği halde yine de bir şey yer ve içerse, sadece kendisine kaza gerekir. Sahih olan da budur. Fetva daha çok birinci kavle göredir.[102]
Elinde olmayarak kusar ve bununla orucunun bozulduğunu sanarak bir şey yer veya içerse, kendisine sadece kaza gerekir. Bozmadığını bildiği halde bir şey yer veya içerse, o takdirde hem kaza, hem keffaret gerekir.[103][190]
Bunun gibi, uykuda ihtilâm olur ve uyandıktan sonra bunun orucu bozduğunu sanarak bir şeyler yer veya içerse kendisine sadece kaza gerekir. Ama ihtilâm olmanın orucu bozmadığını bildiği halde bir şey yer veya içerse, o takdirde hem kaza, hem keffaret gerekir.[104]
Kan aldırdıktan sonra orucunun bozulduğunu sanıp bir şey yer veya içerse, bu durumda kendisine hem kaza hem keffaret gerekir. Meğerki bu hususta kendisine fetva verilmiş ola, o takdirde sadece kaza gerekir.[105]
Gözlerine sürme çektikten veya bıyıklarına yağ sürdükten sonra bile bile bir şey yer veya içerse, hem kaza, hem keffaret gerekir. Ancak birisi ona bu konuda fetva verecek olursa, o takdirde sadece kaza gerekir.[106]
Yolculuk halinde bulunan kimse zevaldan önce memleketine ayak basar, bü arada hiçbir şey de yememişse, oruca niyet ettikten sonra cinsel temasta bulunursa kendisine sadece kaza gerekir.
Bunun gibi akli dengesini kaybeden kimse zevalden önce kendine gelir ve orucu niyet ettikten sonra bir şey yer veya cinsel temasta bulunursa, o takdirde sadece kaza gerekir.[107]
Oruca niyet etmeden sabahlar, sonra zeval vaktinden önce oruç tutmaya niyet eder, sonra bir şey yer veya cinsel temasta bulunursa, kendisine sadece kaza gerekir.
Hem kaza, hem keffareti gerektirir şekilde orucunu bozduktan sonra ağır şekilde hastalanırsa, o takdirde keffaret düşer. İleride sadece o günü kaza etmesi gerekir. [108]En sahih olan kavi de budur. Misvak veya fırça ile dişlerini temizledikten sonra bununla orucunun bozulduğunu sanarak bir şey yer veya içerse, kendisine hem kaza, hem keffaret gerekir.
Gıybette bulunduktan sonra orucunun bozulduğunu sanarak bile bile bir şey yer veya içerse, -isterse bu konudaki hadîse dayanarak kendisine bu konuda fetva veren de olsun- hem kaza hem keffaret gerekir.[109]
Kadın orucunu bile bile bozduktan sonra ayhali veya lohusa olursa, üzerinden keffaret kalkar, sadece o günü ileride kaza etmesi gerekir.[110]
Orucunu bile bile bozduktan sonra kendi kendini yaralar ve oruç tutamıyacak kadar kan kaybederse, yine de keffaret cezasından kurtulmaz. Çünkü kendini takatsiz kılmakta kasıt vardır. Sahih olan da budur.
Bile bile cinsel yaklaşmada bulunduktan sonra sefere çıkacak olur veya hükümdarın emriyle sefere çıkarılırsa, en sahih kavle göre, üzerinden keffaret kalkmaz.[111]
İFTARI MUBAH KILAN ÖZÜRLER :
Yolculuk halinde bulunan kimsenin iftar etmesi, yani oruç tutmaması mubahtır. Ancak oruca niyet edip sabahladıktan sonra sefere çıkacak olursa, o takdirde o günün orucunu tutması gerekir. Bu, oruç yemesini mubah kalan bir sebep sayılmaz. Ancak ikinci ve müteakip günler yolculuğu devam ederse, o takdirde oruç tutmayabilir.
Bu bakımdan fukaha şöyle demiştir : Oruçlu olarak sabahlıyan kimse o gün sefere çıksa bile, bu orucu yemesini mubah kılan bir mazur sayılmaz. Şayet orucunu bozacak olursa, kendisine sadece ka-şâsı gerekir.[112]
O halde oruçlu olarak sabahladıktan sonra bilerek orucunu bozar ve bu arada hükümdar onu zorla sefere çıkarırsa, kendisinden keffaret düşmez. Zahir rivayet budur. Bu durumda kendi ihtiyariyla sefere çıkacak olursa, bütün rivayetlerin ittifakıyla keffaret sakıt olmaz.[113]
İster oruç tutmaya başladıktan sonra ister geceleyin oruç tuta-mıyacak kadar hastalanır, oruç tuttuğu takdirde ölüm tehlikesiyle [veya bir organını kaybetme durumuyla karşılacağından endişe [ederse, o takdirde iftar etmesi (yani oruç tutmaması) mubahtır. İleride iyileşince günü gününe kaza etmesi gerekir.
Bunun gibi oruç tuttuğu takdirde hastalığının ağırlaşmasından veya yarasının kötüye gitmesinden veya iyileşmesini geciktireceğinden korktuğu takdirde, orucunu bozabilir. İleride iyileşince tutamadığı günler sayısınca kaza eder.[114]
Oruç tutmakla hastalanacağı ve endişe verici bir hal alacağı ya tecrübeyle ya da Müslüman bir doktorun haber vermesiyle belirlenirse, o takdirde oruç tutmayabilir. İleride iyileşince kaza etmesi gerekir.[115]
Gebe kadınla süt emziren kadın oruç tuttukları takdirde ya kendilerinin güçten düşüp hastalanmalarından, ya da çocuğun gıdasız kalıp ölmesinden endişeleri olursa, iftar ederler ve Ramazandan sonra müsait bir zamanda günü gününe kaza etmeleri gerekir.[116]
Ayhali olan veya lohusalık devresi başlayan kadınlar da iftar ederler. Ancak her iki durumda da temizlendikten sonra günü gününe kaza etmeleri gerekir.[117]
Kadın ayhali günü geldi diye kan görmeden orucunu bozar da o gün kangelmiyecek olursa kendisine hem kaza, hem kefaret gerekir. En zahir olan kavi de budur.
Ayhali olan kadın on günün hitamında geceleyin temizlenirse niyet edip sabahleyin oruç tutması gerekir. Ayhali süresi on günden az olur da geceleyin fecir doğmadan yıkanacak kadar bir zaman bulursa yıkanıp oruca niyet etmesi gerekir. Yıkanmasının bitmesiyle fecrin doğması aynı ana raslarsa artık oruca niyet etmez. Çünkü ay-halinden dolayı yıkanmak müddeti de ayhalinden sayılır. Tabii bu, ayhali süresi on günden az olanlar hakkındadır.[118]
Bu ikisi de had safhaya gelir de kişinin ölmesinden veya akli dengesini kaybetmesinden endişe edilirse, o takdirde orucu bozmayı mubah kılar. Ramazan sonrası müsait bir zamanda günü gününe kazayı gerektirir.
Bunun gibi sıcak günlerde Sultan adına İmaretlerde hizmet edip işleri organize eden kimse de sıhhatini kaybetme veya aklî dengesini yitirme endişesi taşırsa, o takdirde orucunu bozabilir.
Buna kıyasla çok yorucu ve yıpratıcı görevlerde bulunup sıcak bir mevsimde oruç tuttuğunda hayatını kaybetme veya aklî ve ruhî bir dengesizliğe uğrama endişesi taşıyan kimseler de oruçlarım bozabilirler.[119]
Bu da orucu bozma sebeplerinden biridir. Oruç tutmaya güç ge-tiremiyen yaşlı kişiler iftar eder ve her günün orucuna bedel bir fakiri sabahlı akşamlı doyuracak nisbette fidye verir.[120]
Fazla yaşlılıktan veya iyileşmesi umulmayan bir hastalıktan dolayı oruç tutamıyan kimseler, malî imkânları varsa, fidye verirler, bu imkânları yoksa istiğfar etmekle yetinirler. İleride tutma imkânları olmadığı için tutamadıkları günleri kaza etmeleri artık söz konusu değildir.[121]
Bunlar fidyeyi önceden hesaplayıp otuz gününkünü toptan da verebilirler, her günün fidyesini ayrı ayrı da verebilirler; Ramazan sonuna bırakıp yine toptan da verebilirler.[122]
İyileşmesi umulmayan hastalıktan dolayı fidye verip oruç tutmayan kimse sonraları iyileşirse, herhalde tutamadığı günler sayısınca kaza etmesi gerekir. Daha önce verdiği fidye kâfi sayılmaz.[123]
Üzerinde yemin veya katil (adam öldürme) keffaret orucu bulunan kimse fazla yaşlanır da bu orucu tutmaktan âciz kalırsa, onun yerine fidye vermesi caiz olmaz. Çünkü bu konudaki temel kaide şudur : Her oruç ki kendi ölçüsü içinde asıldır, başka bir şeye bedel değildir, tutulma imkânı olmadığında onun yerine fidye vermek caizdir; Ramazan orucu gibi. Her oruç ki başka bir şeye bedeldir, kendi ölçüsü içinde asıl değildir, onu tutma imkânı olmadığı takdirde, yerine fidye vermek caiz değildir; yemin ve katil keffareti gibi.
O halde keffaret-i zihar ile Ramazanda meydana gelen keffaret-i iftar’hususunda malî gücü olmadığından köle azâd edemez, yaşlı bulunduğu için oruç tutamazsa, altmış miskini doyurması caiz olur. Çünkü bu fidye, nass ile sübut bulan oruca bedel sayılır.[124]
Hastalık ya da yolculuğun devam etmesinden dolayı Ramazan orucunu tutamıyan kimse, bu hali devam ederken ölürse, artık kendisine kaza gerekmez. Çünkü kaza edecek zamana erişememiştir.
Ancak kendisine vâcib olmadığı halde tutamadığı oruçlara bedel fidye verilmesini vasiyyet ederse, bu sahih olur. Varisler onun bu vasiyyetini malının üçte birinden çıkarıp yerine getirirler.
Hasta veya yolcu Ramazan orucunu tutamaz fakat ramazandan sonra kaza edecek kadar yaşadığı halde kazasını yerine getirmezse, ölmeden önce vasiyyet etmesi vâcib olur. Vasiyyet etmeden ölürse, vârislerin sözü edilen kefareti ödemesi gerekmez. Ancak kendilerine düşen hisseden yine kendi arzularıyla murislerinin tutamadığı oruçların keffaretini ödeyebilirler.[125]
Oruç Keffareti :
Her günün orucuna bedel ya yarım sâ’ (1667 kg.) buğday, ya da bir sâ’ (3334 kg) arpa ya da aynı “miktar hurma veya üzüm verilir. Bunların aynım vermek caiz olduğu gibi günün rayicine göre para olarak bedellerini vermekte caizdir.[126]
Üzerinde oruç kazası bulunduğu halde ölen kimsenin yerine velisi oruç tutabilir mi? Fukahanın hemen hepsine göre, tutamaz. Çünkü oruç şahsın kendisine vâcib olan bir ibâdettir.[127]
Ramazan ayı süresince hasta olan veya yolculuk halinde bulunan kimse, ramazandan sonra 10-15 gün yaşadıktan sonra Ölürse, kendisine yaşadığı günler sayısınca kaza gerekir. Bu hususta görüş birliği vardır. O halde ölmeden önce bunun için vasiyyet .etmesi gerekir. Sahih olan da budur.[128]
Kazaya Kalan Ramazan Orucunu Kaza Etmeden İkinci Ramazan Girerse :
Hastalık ya da yolculuk gibi bir sebeple ramazan orucunu tutamıyan kimse, kaza edecek vakit bulduğu halde ihmal edip bunu yerine getirmez de ikinci ramazan girmiş olursa, önce hazır olduğu ramazan orucunu tutar, sonra kazaya kalanı yerine getirir. Yani bu konuda edâ kazaya takdim edilir.[129]
Nafile Oruçlarda Ziyafet Bir Özür Sayılabilir :
Nafile oruçlarda ziyafet iftar etmeye sebep sayılabilir. Nafile oruca niyet edip oruçlu olarak sabahlıyan kimse öğle yemeğine davet edilirse, orucunu bozabilir. Ne var ki bozduğu bu orucu ileride kaza etmesi gerekir. Ev sahibi, diğer bir tabirle sofra sahibi nafile oruca niyet edip oruçlu olarak sabahlar ve bazı dostlarını öğle yemeğine davet ederse misafirlerinin bu durumdan memnun kalmıyacaklarının tahmin ederse, orucunu bozması uygun olur.
Bu konuda Şemsü’l-Eimme El-Halvanî diyor ki : İleride kaza edeceğine güveni tamsa, orucunu bozar. Şüpheli ise bozmaması uygun olur. Bu da zevalden önce ise böyledir. Zevalden sonra ise bozmaması daha uygundur. Ancak bozmamasında ana babaya karşı bir saygısızlık söz konusu ise, zevalden sonra da bozmasında bir sakınca yoktur, bilakis bozması daha uygun olur.[130]
Vacib ve farz oruçlarda ise ziyafet bir özür sayılmaz.
Akli dengesi bozuk olan kimse Ramazan ortalarına doğru iyileşir, yani kendine gelirse, geçen günleri kaza etmesi gerekir. Bütün bir ay akli dengesizliği devam ederse, artık kendisine kazası gerekmez. [131]Ramazanın son gününde zevaldan sonra kendine gelse yine de kazası gerekmez. Sahih olan da budur.
Bütün bir Ramazanı baygın vaziyette geçirene, iyileşince kaza etmesi gerekir. Bunda icmâ’ vardır.[132]
Savaşa Giden Asker Ya Da Kumandan Orucunu Bozabilir Mi?
Savaşa giden asker veya kumandan, oruç tuttuğu takdirde kuvvetten düşeceğini biliyor veya böyle bir endişe taşıyorsa, o takdirde iftar eder, savaştan sonra sağ kalırsa yediği günler sayısınca kaza etmesi gerekir.[133] Orucunu bozduğu halde savaş yapılmazsa artık kendisine keffaret gerekmez. Çünkü savaşa giderken, savaşmadan önce iftar etmesi caizdir.
İşçi, Sanatkâr ve benzeri kişiler, güçsüz düşmedikleri veya hastalanmadıkları sürece oruçların bozamazlar, iyi çalışamam endişesiyle oruçlarını bozmaları helâl değildir. Çünkü bu durumda bilhassa sıcak mevsimlerde hiç kimsenin oruç tutmaması gerekir. Halbuki oruç hem beden ve ruh afiyetini kazanmak, hem sosyal bünyeye.hayırlı bir unsur olmak, hem Allah’a karşı kulluk görevini yerine getirmek gibi yüce amaçlar taşımaktadır. Belirtilen zarurî haller dışında iftar haramdır. [134]
Dipnotlar:
[1] El-Muhit – Radıyüddin Serahsi – Fetâvâ-yi Hindiyye.
Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/212.
[2] Nehrü’1-Fâik – îbn Nüceym.
[3] Et-Tecnis – Ebubekir Haherzade.
Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/212-213.
[4] Fetâvâ-yi Kaadihan ~ Fetâvâ-yi Hindiyye.
[5] Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/213.
[6] Siracü’l-Vehhac – Şemsü’l-eimme Halvarü.
Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/213.
[7] El-Mebsut – Şemsü’l-Eimme EI-Halvani – El-Muhit – Serahsî.
Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/213.
[8] Mi’racü’d-Diraye – Fetâvâ-yi Hindiyye.
Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/213.
[9] El-Muhit – Radıyüddin Serahsî.
[10] Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/213.
[11] Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/213-214.
[12] Fetâvâ-yi Kaadıhan.
[13] Tebyinü’I-Hakaik – Osman Zeylaî – Nehrü’1-Fâik – îbn Nüceym.
Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/214.
[14] El-Muhit – Serahsi.
Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/214.
[15] Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/214.
[16] Et-Tebyîn – Zeylaî – Fetâvâ-yi Hindiyye – El-Muhit – Serahsî.
Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/214.
[17] Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/214.
[18] El-Muhit – Bahrirâik – îbn Nüceym – Van Âbidin.
Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/215.
[19] Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/215.
[20] Mi’racü’d-Diraye – Fetâvâ-yi Hindiyye.
Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/215-216.
[21] Fetâvâ-yi Kaadıhan – Fetâvâ-yi Hindiyye.
[22] Fetâvâ-yi Kaadıhan – Fetâvâ-yi Hindiyye.
[23] Fetâvâ-yi Kaadıhan – Fetâvâ-yi Hindiyye : 1/200.
[24] El-Muhit – Serahsi.
Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/216.
[25] Et-Tebyîn – Zeylaî – Fetava-yi Hindiyye.
Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/216.
[26] Fetâvâ-yi Hindiyye : 1/200.
[27] El-îhtiyar Şerhü’l-Muhtar – Musulî.
[28] Et-Tebyîn Zeylaî.
Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/217.
[29] Fetâvâ-yi Kaadıhan.
[30] Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/217.
[31] Bahrirâik – îbn Nüceym – Fetâvâ-yi Hindiyye.
[32] Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/217.
[33] El-hulasa – Hızanetü’l-Ekmel – Ebû Abdillah Cürcani.
Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/218.
[34] Siracü’l-Vehhac – Fetâvâ-yi Hindiyye.
Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/218.
[35] Ahmed bin Hanbel – Buharı – Müslim.
[36] Ahmed bin Hanbel : Abdullah bin Amir CR.A.)’dan.
Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/218-219.
[37] Ahmed bin Hanbel ve Ashab-ı Sünen.
Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/219.
[38] Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/219.
[39] Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/219-220.
[40] Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/220.
[128] El-Muhit – Serahsi – Fetâvâ-yi Hindiyye.
Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/220.
[41] Fetâvâ-yi Kaadıhan.
Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/220.
[42] El-Cevheretü’n-Neyyire.
Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/220-221.
[43] El-Muhit Serahsi – Fetâvâ-yi Hindiyye : 1/201.
[44] Siracü’l-Vehhac – Halvanî.
Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/221.
[45] Fetâvâ-yi Hindiyye.
[46] Fetâvâ-yi Kaadıhan.
Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/221.
[47] Nesâi – İbn Hibban : Sened-i Sahihle.
Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/221-222.
[48] Ahmed bin Hanbel : Sened-i Sahihle.
Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/222.
[49] Siracü’l-Vehhac – Fetâvâ-yi Hindiyye : 1/201.
Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/222.
[50] Ahmed bin Hanbel – Nesâi.
[51] Bahrirâik – İbn Nüceym.
[52] Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/222-223.
[53] El-Cemaa rivayet etmiştir : Hadis sahihtir.
[54] El-Hidâye Merğinani.
[55] Fetâvâ-yi Hindiyye.
[56] Fetâvâ-yi Kaadıhan.
[57] Fetâvâ-yi Kaadıhan.
[58] Et-Tebyîn – Zeylaİ.
[59] El-Hulâsa – Fetâvâ-yi Hindiyye.
[60] Fetâvâ-yi Kaadıhan.
[61] El-Hulasa – Fetâvâ-yi Hindiyye.
[62] El-Muhit – Serahsi – Fethül.
[63] Fetâvâ-yi Kaadıhan – Fetâvâ-yi Hüıdiyy.
[64] El-Muhit – Radıyüddin Serahsî.
[65] Fetâvâ~yi Hindiyye.
[66] Tatarhaniyye.
[67] El-Muhit – Serahsî – El-Bedayii’ – Kâsani.
[68] El-Hulasa – Fetâvâ-yi Hindiyye
[69] Siracüi-Vehhac – Halvani.
[70] Şiracü’l-Vehhac.
[71] El-Hulâsa – Fetâvâ-yi Hindiyye.
[72] Nehrü’1-Fâik – İbn Nüceym.
[73] Ez-Zahîre – Bürhaneddin Taceddin – Et-Töbyin.
[74] Nehrül-Fâik – İbn Nüceym.
[75] Fethü’l-Kadir – Kemal îbn Hümam.
[76] El-Hidâye- Merğinanî.
[77] El-Hidâye – Merğinanî – Eî-Muhit – Serahsî.
[78] Fetâvâ-yi Hindiyye.
[79] Fethü’l-Kadir – Kemal İbn Hümam.
[80] Et-Tebyin – Zeylaî.
[81] Fetâvâ-yi Hindiyye.
[82] El-Muhit Serahsî.
[83] El-Hulasa – Fetâvâ-yi Hindiyye.
[84] Fetâvâ-yi Kaadıhan.
[85] El-Bedayi’ Kâsani.
[86] Fethü’.l-Kaair – Kemal İbn Hümam.
[87] Fetâvâ-yi Hindiyye : 1/204.
[88] Bahrirâik – İbn Nüceym.
[89] Mi’racü’d-Diraye – Fetâvâ-yi Hindiyye.
Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/223-229.
[89] El-Muhit – Radıyüddin Serahsî.
Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/230.
[90] Siracü’l-Vehhac – Fetâvâ-yi Hindiyye.
Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/230.
[91] Bahrirâik – îbn Nüceym.
[92] Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/230.
[93] Siracü’l-Vehhac – Fetavâ-yi Hindiyye.
Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/230.
[94] EI-Hidâye – Merğinanî – îbn Âbidra – Mecmau’l-Enhür – Şehzade Damad.
[95] Fetâ-vâ-yi Kaadıhan.
Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/230.
[96] Hızanetü’l-Müftîn – Fetftvü yi Hindiyye.
[97] Bahrirâik – îbn Nüceym.
[98] El-Muhit – Radıyüddin Serahsî.
[99] Et-Tebyin – Zeylai – Fetâvâ-yi Hindiyye.
[100] El-Hulâsa – Fetâvâ-yi Hindiyye.
[101] Bahrirâik – İbn Nüceym – El-Bedayi’ – Kâsani.
[102] El-Muhit – Radıyüddin Serahsî.
[103] El-Hidâye – Merğinanî.
[104] Fetâvâ-yi Kaadıhan.
[105] Siracü’l-Vehhac – Fetâvâ-yi Hindiyye.
[106] Fetâvâ-yi Kaadıhan – Fetâvâ-yi Hindiyye.
[107] El-Bedayi’ – Kâsani – Fetâvâ-yi Kaadıhan.
[108] El-Muhit – Serahsî.
[109] Fetâvâ-yi Hindiyyet – El-Mebsüt Şemsüleimme Serahsî.
Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/231-233.
[110] El-Muhit – Serahsî – Fetâvâ-yi Hindiyye.
[111] El-Hulâsa – İbn Abidin – Fetâvâ-yi Hindiyye.
Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/233-234.
[112] El-Muhit – Serahsi – Fetâvâ-yi Hindiyye.
[113] Fethü’l-Kadir – Kemal îbn Hümam.
Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/234.
[114] El-Hulâsa – Fetâvâ-yi Hindiyye.
Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/234.
[115] El-Hidâye – Merğinani.
[116] El-Muhit – Serahsî – Fetâvâ-yi Hindiyye : 1/207.
Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/234-235.
[117] Fethü’l-Kadir – Kemal İbn Hümam.
Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/235.
[118] El-Hidâye – Merğinanî.
[119] Siracül-Vehhac – Bahrirâik – İbn Nüceym.
[120] Nehrü’1-Fâik – İbn Nüceym.
[121] En-Nihaye – Fetâvâ-yi Hindiyye.
[122] Şerh-i Tahavî – Fetâvâ-yi Hindiyye.
[123] El-Bedayi’ – Kâsani.
Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/235-237.
[124] El-Hidâye – Merğinanî – Fetâvâ-yi Kaadıhan.
[125] Et-Tebyin – Zeylai.
[126] Siracü’l-Vehhac – Fetâvâ-yi Hindiyye.
Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/237.
[127] Nehru’1-Fâik -İbn Nüceym.
Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/237.
[128] El-Muhit – Radıyüddin Serahsî – El-Mebsut – Şemsü’lr-Eimnıe Halvani.
[129] Mi’racü’d-Diraye – Fetâvâ-yi Hindiyye : 1/208.
[130] Mi’racü’d-Diraye – Fetâvâ-yi Hindiyye : 1/ 208.
Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/237-238.
[131] El-Muhit – Serahsi.
[132] Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 2/238.
Necmeddin-i Dâye [*****] çev. Halil Baltacı Necmeddin-i Dâye (ö. 654/1256) tasavvufun bir din yorumu…
Gazzâlî [*] çev. Osman Demir Gazzâlî (ö. 505/111) Allah’ı bilmenin imkânı ve yöntemi konusunda…
Gazzâlî [*] çev. Mahmut Kaya Te’vilin şartlarını tespit etmeyi ve iman ile küfür arasındaki…
Kilise babalarının en ziyade iltifat ettiği, teolojik ağırlıklı bir anlatıma sahip Yuhanna Incil’inin l’inci Bab’ının…
İçinde yaşadığımız dönemin hakim zihniyetini karak- terize eden en önemli hususlardan biri de, hiç şüphesiz,…
İçinde yaşadığımız dünya, bedensel varlığımız ve duygularımız zamanın eliyle şekillenir. Sabretmeyi, şükretme- yi, iyiliğin ve…
