Lozan Antlaşması ve Hilafet,Saltanatın Kaldırılması
Lozan süreci Saltanatın ilgasından önce başlar Hilafetin ilgasından sonra Lozan’ın Ingiltere tarafından onaylanmasıyla tamamlanır. Bu süreç içinde çok önemli gelişmeler, kırılmalar ve sapmalar olmuştur. Bu süreçte Osmanlı’dan Cumhuriyete geçiş tamamlanmıştır. Bu süreçte Saltanatın ilgası, Meclisin yenilenmesi, Cumhuriyetin ilanı ve Hilafetin ilgası gibi çok önemli gelişmeler yaşanmıştır.
Lozan Antlaşması, Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucu belgelerinden biridir; hatta en önemlisidir diyebiliriz. Lozan, Türkiye’nin dış politikasına yön veren önemli bir belge olduğu gibi iç politikasına, hukuki ve siyasi kurumlaşmasında da etkisi olmuş bir belgedir.
Lozan’da, alta asır hüküm sürmüş bir Devlet-i Aliyye ‘tasfiye edilmeye çalışılmış ve onun mirası üzerine bina edilmek is-tenen yeni bir devletin temelleri atılmıştır. O yüzden mü-zakereler çok çetin geçmiş ve bir kere de müzakereler kesilmiştir. Lozan öncesinde ve sonrasında Türkiye’nin iç ve dış politikasında çok önemli kırılmalar olmuştu. Hilafet in ilgası gibi bazı önemli ilga hareketleri Lozan’dan sonra gerçekleştirilmiştir.
Buradan yola çıkan bazı araştırmacılar Lozan’da gizli bir antlaşmanın daha imzalandığını, Hilafetin ılgası da dâhil, önemli kırılmaların ve yön değiştirmelerin Lozan sonrasına denk geldiğine dikkat çekmektedirler. Lozan’ın İngiltere ta-rafından onayının Hilafetin ilgasından sonra olması da bu iddiayı desteklemektedir…
Lozan’a Niçin Karabekir Değil de ismet Paşa Gönderildi?
M. Kemal Paşa, çok önem verdiği Lozan Konferansı için başmurahhas olarak kendisine sadık olarak gördüğü İsmet Paşa’yı seçmiştir. Diplomasi konusunda İsmet Paşa’ya göre daha tecrübeli olan Rauf Bey ve Karabekir Paşayı seçmedi; çünkü onlar gerekli gördüklerinde, muhalif olmak pahasına kendi görüşlerini söylüyorlardı… Murahhas seçimiyle ilgili olarak Karabekir anılarında şunları anlatmaktadır:
“M. Kemal Paşa, hakkımdaki düşüncesini şöylece ifade etti: ‘Sulh heyetimize seni başmurahhas olarak gönderemem. Çünkü kafanla hareket edersin. İsmet Paşa’yı göndereceğim, çünkü sözümden çıkmaz.’…(1) Karabekir’in damadı Özerengin’in naklettiğine göre M. Kemal Paşa şunu da soylemiştir:
“Ben, İsmet’e emir eri gibi emir veririm, yaptırırım.”(2)
Lozan heyetinin iki numaralı ismi olan Rıza Nur, önce başmurahhas olarak Rauf Bey’in seçildiğini, sonra kendisinin M. Kemal’e tavsiyesi üzerine İsmet Paşa’da karar kılındığım anlatmaktadır.(3)
Aslında İsmet Paşa, Lozan’a baş murahhas olarak gitmek için can atmış değildi. Bir emrivaki sonucunda bu görevi kabul etmek zorunda kaldı. Kendisi bu görevi ağır ve yıpratıcı olarak görüyordu; meslek olarak da askerlikten geliyordu. M. Kemal’e gönderdiği 23.1.1923 tarihli bir telgrafında şöyle diyordu: “Bilesiniz ki, çok yorgunum… Çok yoruldum. Benim güzel Gazi Şefim beni bu kadar imtihana niçin feda ettin?”(4) Zaten M. Kemal Nutuk’ta İsmet Paşa’yı bir emr-i vaki ile gönderdiğini açıkça ifade etmektedir:
“…İsmet Paşa’ya, emr-i vaki halinde Hariciye Vekili olacağını ve ondan sonra da sulh konferansına Heyet-i Murahhasa Reisi olarak gideceğini söyledim. Paşa birdenbire mü- tehayyir kaldı. Asker olduğundan bahsederek, beyan-ı itizar etti. En nihayet, teklifimi bir emir telakki ederek mutavaat gösterdi.”(5) –
Cemal Fedayi – Osmanlıdan Cumhuriyete Nasıl Geçildi?
Kaynaklar;
(1)-Karabekir Anlatıyor,Uğur Mumcu,syf;52
(2)-Muhammet Erat,’’Faruk Özerengin ile Kazım Karabekir Üzerine’’,23.1.1996,s.2
(3)-Rıza Nur,Lozan Hatıraları,syf;4-5
(4)-Bilal Şimşir,Atatürk İle Yazışmalar,1920-1923,syf;464
(5)-Nutuk,syf;454
