Bu soruyu soranların temel problemi ve eksiği en başta ‘tenâkuz’un/çelişkinin ne olduğunu bilmiyor olmalarıdır. Bu sebeple de bahusus usûli altyapıdan yoksun şekilde meal okuyan kişiler okudukları yalın çeviriler üzerinden bazı ayetler arasında çelişki olduğu zannına kapılabilmektedir- ler. Bunun yanı sıra dine karşı düşmanlıkları ve art niyetleri olan zümrelerin tarih boyu Kur’an-ı Kerim’de kendilerince eksik ve çelişki bulma yönündeki çabaları da günümüzde bu gibi iddialara sarılan kesimlerin referansı olabilmektedir. O halde bizler, sorunun cevabma öncelikle “çelişki’nin ne olduğu; iki şey arasında tenakuzun gerçekleştiğinin söyle­nebilmesi için gerekli olan maddelerin ne olduğu hususunu aydınlatarak başlayalım.

Tenakuz, iki hükmün arasında bir ihtilafın bulunması ve bizzat bu ihtilafın bir hükmün doğru olmasını, diğer hük­mün ise yalan olmasını gerektirmesidir. Bakınız, burada bir hükmün doğru, diğerinin yalan olmasını gerektiren şey, iki hüküm arasında bulunan ihtilafın bizatihi kendisidir. Buna göre iki hüküm arasında tenakuzun meydana gelebilmesi için sekiz yerde bir olmaları üç yerde ise ayrı olmaları ge­rekmektedir. Meselenin daha iyi anlaşılabilmesi için bu maddeleri tek tek misallendirelim;

a.Mevzu/özne birliği: İki hüküm arasında zıtlık olması için öznelerin aynı olması gerekir. Buna göre “İlim faydalıdır” cümlesi ile “cehalet faydalı değildir” cümlesi arasında herhangi bir tenakuzdan bahsedilemez.

b.Mahmul/yüklem birliği: İki cümle arasında çelişki olduğunu söyleyebilmemiz için yüklemlerin de bir olması gerekir. Örneğin, “ilim fayda vericidir” cümlesi ile “ilim zarar verici değildir” cümlesi arasında tenakuz olmaz.

c.Zaman birliği: Hükümler arasında çelişki olabilmesi için zamanlarının da aynı olması şarttır. Buna göre “gü­neş (gündüzleyin) parıldamaktadır” sözü ile “güneş (ge­celeyin) parıldamamaktadır” sözü arasında çelişki yok­tur. Çünkü bahsedilen zamanlar farklıdır.

d.Mekân birliği: “Yer (köylük yerde) verimlidir” sözü ile “yer (çölde) verimli değildir” sözü arasında herhangi bir tenakuz yoktur. Zira mekanlardan biri köylük yerden bahsederken diğeri çölden söz etmektedir.

e.Bilkuvve ve bilfiil olma birliği: İki cümleden biri şayet olayın bilkuvve varlığından bahsedip diğeri bilfiil du­rumdan söz ediyorsa bu iki cümle arasında da bir çe­lişki yok demektir. Mesela, “Muhammed ölücüdür” de­diğimizde bu sözümüzle “ölmeye elverişlidir” manasını kastediyorsak, “Muhammed ölücü değildir” şeklindeki “bilfiil ölmemiştir” manasındaki sözümüze zıt bir şey söylemiş olmayız. Çünkü birinci cümle potansiyel an­lamda bir durumu konu edinmekte ikinci cümle ise bil­fiil manasını taşımaktadır.

f.Kül ve cüz birlikteliği: Tenakuz iddiasında bulunulan iki hüküm arasında külliyet ve cüziyet anlamında da bir­lik bulunmalıdır. Örneğin, “Irak arazileri verimlidir[355] de­yip de bu ifademizle Irak’ın bir kısım arazilerini kastet­mişsek bu sözümüz Irak arazilerinin tamamına yönelik söylediğimiz “Irak arazileri verimli değildir* sözümüzle çelişik bir durum arz etmez.

g.Şartta birliktelik: Buna göre biz “Talebe sene sonunda başaracaktır* diye bir cümle kurup çalışma şartına bağlı olarak bunu söylüyorsak» çalışmama şartına bağlı olarak söylediğimiz “Talebe sene sonunda başaramayacaktır” cümlesiyle çelişen bir cümle kurmuş olmayız.

h.İzafet/görecelilik: İki hükmün çelişik olması için arala­rında göreceli bir durum da olmaması gerekir. Örneğin» “dört yarımdır” cümlesi ile “dört yarım değildir cümlesi çelişmeyebilir. Çünkü birincisi “sekize göre anlamında olup İkincisi de “on sayısına göre diye değerlendirilebi­lir.³⁵⁶

İmdi, hükümlerin kendi aralarında çelişki olduğunu söyleyebilmek için temel olarak mantıki ölçüler bunlar olduğuna göre üstün körü bir zihniyetle iki ayet arasında çelişkinin olduğunu söylemek tamamen mantık bilmemekten naşı bir cehalet olacaktır. Çelişkinin temel ölçülerini ortaya koyduktan sonra şimdi de birkaç ayet üze­rinden yapacağımız tatbikat ile konunun daha iyi anlaşıl­masını sağlamış olalım:

Allah(c.c)’nin Kelimelerinde Değiştirme Var mı, Yok mu?

Aralarında çelişki olduğu iddia edilen ayetlerden biri de Yunus sûresi 64. ayet-i kerimesiyle Nahl sûresinin 101. ayet-i kerimesidir. İlgili ayetler şöyledir:

a.“Dünya hayatında da ahirette de onlara müjde vardır.Allah’ın sözlerinde asla değişme yoktur. İşte bu, büyük kurtuluşun kendisidir”^[357] .

b.“Biz bir âyetin yerine başka bir âyeti getirdiğimiz zaman -ki Allah, neyi indireceğini çok iyi bilir- “Sen ancak bir iftiracısın” dediler. Hayır; onların çoğu bilmezler.”^[358]

Birinci ayette Allah ’nin kelimelerinin değişmeyeceği belirtilirken ikinci zikredilen ayette ise yine Allah (c.c)’nin ke­limesi olan ayetlerin Allah ’nin dilemesiyle bazen değişti­rilebileceği; birinin neshedilip yerine bir başkasının ikame edileceği ifade buyrulmaktadır. Zahiren bakıldığında bu iki ayet arasında her ne kadar çelişki varmış gibi duruyor olsa da mesele tahkik edildiğinde durumun böyle olmadığı an­laşılmaktadır. Zira birinci ayette yer alan kelimelerin değiş­tirilmemesi, “Allah’ın va’dinin değişmeyeceği veya haberi­nin nesholunmayacağı” manasındadır.^[359] Zira ayette Allah (c.c)’nin veli kullarına hiçbir korkunun olmayacağı ve cennet müjdesine nail olacakları vadedilmekte ve en sonunda “Al­lah (c.c)’nin kelimelerinde değişiklikyoktur” buyrulmaktadır.^[360]

Diğer ayette bahsedilen durum ise birinci ayetten fark­lıdır. Zira ikinci ayette değiştirildiği beyan edilen Allah’ın kelimesi olan ayetler Cenab-ı Hakk’ın vaadi veya verdiği haberler değildir. Aksine, koyduğu hükümlerdir. Yani Rab- bimiz, hikmetine binaen bir hükmü belli bir zamana kadar koymakta ve zamanı dolduğunda o hükmün geçerliliğini kaldırmaktadır. Adına nesh dediğimiz ve “şer’î bir delille şer‘î bir hükmü kaldırmak”^[361] şeklinde tarif ettiğimiz bu uygulamanın birinci ayette bahsi yapılan durumla herhan­gi bir alakası yoktur. Yaptığımız bu izahtan da anlaşılacağı üzere çelişki olduğu iddia edilen bu gibi ayetler arasında her şeyden önce “özne birliği” veya “konu birliği” yoktur. Yuka­rıda da serdettiğimiz üzere çelişkinin tahakkuku için bunlar olmazsa olmazdır. Şu halde bu gibi ayetler arasında çelişki olduğunu iddia etmek hem çelişkinin mantıksal zeminin­den haberdar olmamaktan kaynaklanmakta hem de ayet­lerin bağlamını ve tefsirini bilmemekten neşet etmektedir.

Urûc/Yükseliş Kaç Yılda Gerçekleşiyor?

Aralarında çelişki olduğu iddia edilen ayetlerden biri de Allah katında günlerin adedini anlatan ayet-i keri­melerdir. Söz gelimi bu ayetlerden birinde “Allah, gökten yere kadar her işi düzenleyip yönetir Sonra (bütün bu işler) sizin sayageldiklerinize göre bin yıl tutan bir günde O’nun nezdine çıkar.”362 buyrularak kâinatta deveran eden işlerin sayageldiğimiz günlere göre bin yıl tutan bir günde mey­dana geldiği hakikati ortaya konmaktadır. “Muhakkak ki Rabbinin nezdinde bir gün, sizin saymakta olduklarınızdanbin yıl gibidir ³⁶³ ayeti de bu hususta aynı noktaya işaret et­mektedir.

Diğer yandan bir başka ayet-i kerimede “Melekler ve Ruh (Cebrail), oraya, miktarı (dünya senesi ile) elli bin yıl olan bir günde yükselip çıkar”³⁶⁴ buyrulmaktadır. Buradan ha­reketle iki ayet arasında çelişki olduğu; birinde bahsedilen urûcun/yükselişin bin yıl olduğu, diğerinde ise elli bin yıl olduğu gerekçesi öne sürülmektedir. Oysa bu iddia da di­ğerleri gibi ayetlerde kastedilen manayı anlamamaktan kay­naklanmaktadır. Zira ayetlerde bahsedilen yükselişler aynı değil, bilakis iki farklı yükseliştir. Şöyle ki, birinci ayette bahsedilen yükseliş, yedi kat göklerin en yükseğinden yedi kat yerin en üst sınırına kadar olan mahaldeki yükseliştir. İkinci ayette bahsedilen mesafe ise Arş-ı a’lâ ile yeryüzünün yerleşke olan mahalli arasındaki mesafesidir.³⁶⁵ Dolayısıyla iki ayette bahsedilen yükseliş aynı mesafelerdeki yükseliş olmadığına göre birinde yükselişin bizim saydığımıza göre bin yıl, diğerinde ise elli bin yıl olduğunun ifade edilmiş ol­ması çelişki sayılamaz, zira “konu birliği” yoktur.

Şefaat Var mı, Yok mu?

Özellikle meal okuyarak Kur anın manasını anlamaya çalışan ve kendilerince yaptıkları çıkarımlarla “şefaat yoktur” neticesine varan zümrelerin kafa karıştırdığı konu­lardan biri de budur. Buradan hareketle de bazı din karşıtla­rı, Kur’an’da çelişki olduğunu iddia etmektedirler. Şöyle ki, Kur’an-ı Kerimin bazı ayetlerinde “Deki, şefaatin tamamı Allah’a aittir”^[366], “Sizin için O’nun (Allah(c.c)’nin) dışında hiçbir sahip ve şefaatçi yoktur.”367 buyrulmakta ve şefaat sa­dece Allah(cc)’ye tahsis edilmektedir.

Başka ayetlerde ise “O’nun (Allah fânin) izni olmadan şefaat edecek olan kim vardır?”(368), “O’nun nezdinde şefaat ancak O’nun izin verdiği kişiler için fayda verebilir.”'(369) buy­rularak Allah (c.c)’nin izniyle şefaatin başkaları tarafından ya­pılabileceği ifade ispat edilmektedir. Bu iki durum, bazıları nezdinde Kur’an’da çelişki olduğu iddiasını gündeme getir­miştir. Halbuki bu konuda da herhangi bir çelişki yoktur. Zira şefaatin her halükarda Allah (c.c)’ye ait olduğunu beyan eden âyetler hiç kimsenin iznine, müsaadesine ve yardı­mına muhtaç olmaksızın yapılacak olan “mutlak şefaat­ten bahsetmekte ve müşriklerin putları için itikat ettikleri bu tür bir şefaati sadece Allah(c.c)’ye tahsis etmektedir. Öte yandan Allah (c.c)’nin izniyle şefaat edilebileceğini ispat eden ayetler “mukayyet şefaatten bahsederek rûz-i mahşerde Allah (c.c)nin izniyle başta peygamberler olmak üzere Rabbi- mizin müsaade ettiği belli bir zümrenin şefaat edebileceğini belirtmektedir.

Buna göre her iki meseleyi konu eden ayetler arasında da bir çelişki yoktur. Zira bir kısım ayetlerde, olmadığı söy­lenen şefaat ile bazı ayetlerde ispat edilen şefaat aynı şefaat değildir.

Hoşgörü mü, Cihad mı?

Kur’an-ı Kerimin bir ayetinde Hz. Peygamber’e,ehl-i küfürden gelen baskılar, sataşmalar ve fiilî müdahe- lelere karşı nasıl davranması gerektiği bağlamında şu em­redilmektedir: “Biz gökleri, yeri ve ikisinin arasındakiler! ancak hak ile yarattık, O saat (kıyamet), mutlaka gelecek­tir, Şimdilik onlara güzel muamele et.”³⁷⁰ Bu âyetteki emre bakıldığında Hz. Peygamber (s.a.v)e, düşmanları olan küfür ehline müsamahalı davranması emredilmektedir. Bir diğer ayet-i kerime olan “Ey Peygamber! Kâfirlere ve münafıklara karşı cihad et, onlara karşı sert davran”³⁷¹ âyetinde ise bu­nun aksine kafir ve münafıklarla cihad etmesi ve onlara sert davranması emredilmektedir. İlk bakışta çelişki gibi duran bu durum da izah edildiğinde ortada çelişkinin eserinin bile var olmadığı anlaşılacaktır. Zira iki ayette geçen “davranış biçimleri” arasında her şeyden önce “zaman birliği” yoktur. Konunun ta başında ifade ettiğimiz üzere “zaman birliği” çelişkinin meydana gelebilmesi için öne sürülen şartlardan biridir. Oysa birinci ayet-i kerime Hz. Peygamber (s.a.v)’e ka­firlerle ta ki Allah (c.c)’nin tek ilah ve kendisinin de onun re­sulü olduğunu ikrar edinceye dek savaşması emredilmeden önce gelmiştir ve o zamanda yapılması gerekeni anlatmak­tadır. İkinci ayet-i kerime ise daha sonraları onlarla savaşma emri geldikten sonra nâzil olmuştun Dolayısıyla tedricen devam etmiş olan bu sürecin farklı evrelerinde inmiş olan bu ayetlerin birbirine çelişik olması durumu, meselenin iç yüzünü bilmeyenlercedir.

Kısaca örneklerini bir hayli fazlalaştırabileceğimiz bu gibi ayetler arasında çelişki olduğunu söyleyenler her şey­den önce çoğunlukla çelişkinin ne olduğunu bilmeyen ki­şiler olmaktadır. Oysa Kur’an’ın en büyük özelliği,2 ayetleri arasında çelişki olmamasıdır. Nitekim “Hâlâ Kur’an üzerin­de gereği gibi düşünmeyecekler mi? Eğer o, Allah’tan başkası tarafindan gelmiş olsaydı onda birçok tutarsızlık bulurlar­dı”³⁷² âyetinde de Kur’an’ın üslup, hüküm ve mana bakımın­dan arz ettiği bütünlük onun Allah kelamı olduğunun bir delili olarak zikredilmektedir.

Bununla birlikte zahiren çelişik gibi duran bu ayetler de Kur’an’ın bir başka mucizevî yönünü oluşturmakta ve Mûşkilu’l-Kur’ân olarak adlandırılan başlı başına müsta­kil bir İlmî ihtisas alanını teşkil etmektedir. Bu ilimde bir behre sahibi olunmadan, ayetlerin birbirleriyle bağlantısı ve bağlamları bilinmeden ve en önemlisi de Kur’an’ı anlamak için alt yapı mesabesindeki ilimlere vâkıf olunmadan bazı ayetler arasında çelişki olduğunu söylemek cehalet ürünü bir iddiadır.

Ömer Faruk Korkmaz – Sorun Kalmasın 2,syf:283-291

Dipnotlar:

356. MUHAMMED RIZA EL-MUZAFFER,EL-MANTIK,DARU’T TEARUF,2006,S.167-168

³⁵⁷ Yunus, 64.

³⁵⁸ Nahl, 101.

³⁵⁹ İzz b. Abdisselâm, Tefsîru’l-Kur’ân, Daru İbn Hazm, Beyrut, 1416, Baskı: I, 11/72; İbn Cerîr et-Taberî, Câmi’u’l-Beyân, Müessese- tu’r-Risâle, 1420, Baskı: I, XV/141.

^[360] İbn Kesîr, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, Dâru Tayba, 1420, Baskı: II, IV/281.

361.Abdülazim ez-Zürkânî,Menahilu.’l İrfan Ulumi’l Kur’an,Matbaa İsa,Baskı:3,2/176

362.Secde,5

³⁶³ Hacc, 47.

³⁶⁴ Me’âric, 4.

³⁶⁵ İbn Kesir, Tefsîru’l-Kur’ânVl-Azîm, Daru Tayba, 1420, Baskı: II, VI/359.

^[366] Zümer, 44.

^[367] Secde, 4.

^[368] Bakara, 255.

^[369] Sebe, 23.

370.Hicr, 85.

371.Tevbe, 73.

372.Nisa,82