İzmir Suikastı

1926 yılında Mustafa Kemal’e İzmir seyahati sırasında bir suikast düzenlemek istedikleri gerekçesiyle çok sayıda muhalifin derdest edilerek “İstiklâl Mahkemesi’nde yargılanması Türk devrim târihine dramatik bir fasıl katan”(1)topyekün bir imha hareketidir.

İzmir Suikasti hâdisesinin ardından Terakkiperver Cum-huriyet Fırkasının önder kadrosu tasfiye edilir.”(2) 2. Meclise mensup 6 milletvekili, dokunulmazlıkları dahi kaldırılmadan İstiklal Mahkemesinde yargılanıp idam edilirler?(3)

Ali Çetinkaya başkanlığında toplanan ‘Mahkeme’ içlerinde Terakkiperver Fırka’nın öne çıkan isimleri Erzurum Mebusa Rüştü Paşa’yi mahkum etmişti. Kuvayı Milliye kahramanları Kazım Karabekir, Ali Fuat, Refet, Cafer Tayyar ve Mersinli Cemal Paşalar son anda beraat ettiler. Yurtdışında bulunan Rauf Bey ise 10 yıl ağır hapis cezasına çarptırıldı. İzmir suikastı, muhalif simaların icabına bakma fırsatı verdi.

“İstiklâl Mahkemeleri soruşturmalarını suikastin çok ötesinde genişlettiler ve hukuk esaslarına aldırış etmeksizin Mustafa Kemal’in bütün siyâsî muhaliflerine karşı kovuşturmaya geçtiler”(4)

Bu büyük gözdağının ardından muhalif paşalar siyâsî hayatın dışına çıkarıldılar. Bir başka ifadeyle “bir kısmı istifa ederek, bir kısmı emekliye ayrılarak siyasetten çekildiler.”(5)Yakın tarihimizin önemli araştırmacılarından Şevket Süreyya Aydemir’in tesbiti İzmir Suikasti hâdisesinin bir nevi özetidir: *Evvelce muhalif bilinenler, İstiklâl Mahkemesi’ni boyladılar.(6)John Grew ise; “İzmir Suikasti hâdisesini araştırırken son birkaç yılı topyekün ele alarak ‘diktatörlük lehinde kasıtlı bir karar alındığına’ işaret eder.”(7)

Hüseyin Yürük,Türkiye Demokrasi Tarihi

(1)-Y.Kadri,Politikata 45 Yıl,Syf;96

(2)-HakkıUar,Tek Parti Devri ve chp,syf;117

(3)-N.Yurtseven,Tc’nin Kuruluşu,syf;109

(4)-Bernard Lewis,Modern Türkiyenin Doğuşu,syf;274

(5)-Şükrü Karatepe,Tek Parti Devri,syf;36

(6)-Şükrü Apuhan,Öteki Menderes,syf;36

(7)-John Grew,Türkiye Hatıraları,syf;150