İslâm’a göre kadının aklının eksik olduğu şeklindeki iddia da manipülatif söylemlerden biridir. Bu manipülasyonun hareket noktası olan rivayet ise şöyledir: Ebû Said el-Hud- rî şöyle anlatır: Ramazan veya kurban bayramıydı. Resulüllah bayram namazlarını eda ettiğimiz mahalle geldi ve orada kadınlar da bulunuyordu. Kadınların yanın­dan geçti ve şöyle buyurdu: “Ey hanımlar topluluğu, sada­ka veriniz zira Cehennem ehlinin çoğunluğu sizler olarak gösterildi.” Bunun üzerine kadınlar, “Ne sebebiyle böyledir Yâ Resûlellah?” diye sorunca Hz. Peygamber, “Çok lanet ediyorsunuz ve kocalarınıza nankörlük ediyorsunuz. Aklı başında ve dinine sahip bir kimsenin aklını çelen sizden biriniz kadar aklı ve dini eksik kimse görmedim” buyur­muştur. Bu cevap üzerine kadınlar tekrar: “Dinimizin ve aklımızın noksanlığı nedir?” diye sorunca Peygamber : “Kadının şehadeti erkeğin şehadetinin yarısı değil midir?” buyurmuş, kadınlar da “evet” diye cevap verince “İşte bu onun aklının noksanlığındandır” buyurmuştur. “Hayız ol­uğunda değil midir ki namaz kılmaz ve oruç tutmaz?” sorusuna “evet” diye cevap verilince “İşte bu da dininin noksanlığındandır.” buyurmuştun²⁷⁶

Rivayette geçen «aklın noksanlığı” ifadesi kimi zaman cehaletten, çoğu zaman da kasıtlı olarak “aklı kıt olmak” manasındaymış gibi arz edilmektedir. Bu bağlamda biz de konuyu olabildiğince özet şekilde ele alarak öncelikle riva­yette yer alan akıl eksikliğinin iddia edildiği şekilde “aklı kıt olmak” manasına gelmediğini gösteren birkaç nokta üze­rinde duralım:

a.Öncelikle, iddia edildiği gibi hadiste bahsedilen şey, kadının “geri zekâlı olması” manasında olsaydı fıkhî hükümlerde ve bahusus muamelât meselelerinde kadının tasarruflarının geçerli olmaması gerekirdi. Aynı şekilde sosyal hayatı ilgilendiren diğer hükümlerde de erkekle kadın arasında çok bariz farklar olması gerekirdi. Oysa görüyoruz ki, şahitlik meselesi gibi birkaç konu dışında²⁷⁷ tıpkı erkek gibi kadın da dilediği şekilde tasarruf yapabilmektedir. Örneğin, zihinsel yetileri yerinde olmayan kişilerin, zekâ özürlü olanların, mallarını telef etme ihtimali olduğundan dolayı sahip olduğu mülk hususunda dilediği şekilde tasarruf yapmasının engelleneceği fıkıh kitaplarımızda mevcuttur. Şayet kadının aklının eksikliği “sefâhet” manasında olsaydı, o da bu hükme direkt olarak dahil olurdu. Oysa fıkhî eserlerimizin hiçbirinde böyle bir hükmün olmaması ve tarih boyu kadınm tasarruflarıyla ilgili böyle bir hükümden bahsedilmemiş olması, iddia edilen manada İslâm’ın kadını aklı kıt olarak görmediğinin bariz bir ispatıdır.

b.Dikkat edilirse rivayette Hz. Peygamber ’e oradaki bazı kadınlar akıl noksanlığından neyi kastettiğini sor­muşlar ve kendisi de “kadının şâhitliğinin erkeğin şâhit- liğine nispetle yarım olması” olduğunu beyan etmiştir. Bu nokta mühimdir; zira ifadenin sahibi, sözüyle neyi kastettiğini de dile getirmiştir. Buna göre kadının aklının eksik olmasıyla maksat, şahitlik gibi sosyal olaylarda ak­tif bir rol üstlenmemesi ve duygusal tarafı baskın olduğu için daha çok objektiflik gerektiren meselelerde erkek gibi bir misyona sahip olamamasıdır. Diğer bir tabirle, duyguyla akıl dengesi arasında yaratılan insanoğlunun bir cinsi olan kadının duygu tarafı akıl tarafına nispetle bir hayli öndedir. Bu sebeple de çoğunlukla hadiselere mantıksal tarafından değil de duygusal tarafından yak­laşması söz konusu olmaktadır. Rivayette bu durum, şa­hitlik meselesi örnek gösterilerek kadının aklının eksik olması tabiriyle dile getirilmiştir.

c.“Kadının aklının eksikliği, doğuştan ve yaratılıştan ge­len akıl gücünün noksanlığı olarak anlaşılmamalıdır, öz, cevher ve asıl itibariyle kadın da aynı akla sahiptir. İnsanı davranış yapmaya iten güç’ şeklinde tarif edilen ‘amelî akıl’ ise kadında farklılık gösterebilmektedir. Ge­nel manada aklı ‘temyiz gücü, düşünme, anlama, ve al­gılama fonksiyonu bulunan ve insanın davranışına yön veren ruhi bir güç ve bilgi kaynağı’ olarak tarif etmek mümkündür. Doğruyu yanlıştan ayırt etme gücü, aklın en önemli fonksiyonudur. Ebedi ahiret hayatı karşısında, geçici dünya zineti, eşya temayülü ve arzusu genellikle kadmda baskındır. “Ey Peygamber! Eşlerine şöyle söyle:Eğer siz dünya hayatını ve zinetini (refahını) istiyorsanız, gelin size boşanma bedellerinizi vereyim de, sizi güzellik­le salıvereyim. Ama eğer Allah’ı, Resulünü ve ahiret yur­dunu diliyorsanız, bilin ki, Allah içinizden güzel davra­nanlar için büyük bir mükafat hazırlamıştır”²⁷⁸ ayetleri, insanlar için bu konuda ibret verici işaretlerdir. Ayrıca, dünyanın dayanılmaz cazibesi karşısında, yapı itibariyle erkeğe nisbetle zayıf olan kadın, ciddi olarak düşünme­den, his ve heyecanla hareket ederek karar verebilmekte, çabuk aldanabilmekte ve aldatabilmektedir. Sosyal şart­ların, fizyolojik ve psikolojik faktörlerin, aklın, güç ve fonksiyonunu etkilediği ilim ve tecrübe ile sabittir. Tıp uzmanlarının da ifade ettiği gibi, kadınlarda adet önce­sinde ve adet süresi içinde yaşanan gerilim sendromu; asabiyet, çabuk yorulma, titreme, stres ve depresyon, onların bu fevri ve duygusal davranışlarında büyük rol oynar. Ayrıca evham ile vesvese, erkekten çok kadına musallat olur?”²⁷⁹

d.Birçok kadının birçok erkekten zeki olduğu bilinen bir gerçektir. Manipüle edilmeye çalışılan rivayette erkeğin mutlak anlamda kadından daha zeki olduğu iddia edil­memektedir. Aksine hayatın daha çok dışa bakan aktif yüzünde, erkeğin meselelere daha soğukkanlı yaklaştığı vurgulanmaktadır. Kadının yapısında bulunan duygusal­lık ise onu daha kolay fevri kararlar verebilmeye, istedi­ği bir iş olmadığında sanki daha önce kendisine hiçbir iyilik yapılmamış gibi düşünüp nankör davranabilmeye ve olaylar karşısında hemen beddua ve lanete başvurmaya itebildiğine vurgu yapılmaktadır. Tüm bunlar “aklın eksikliği” ifadesiyle dile getirilmiş olmaktadır. Buradaki akılla murat da daha çok duygunun karşılığı olan “ma- kuliyet” olsa gerektir.

Belli başlıklar altında kısaca izah etmeye çalıştığımız üze­re, kadının aklının eksik oluşu meselesi İslâm’a karşı olan kesimin saptırıp uyarlamaya çalıştığı manaya gelmemekte­dir. Bu gibi rivayetler üzerinden İslâm’ın kadını aklı kıt varlık olarak gördüğü iddiasını ortaya atmak hem ilgili rivayetlerin muhtevasıyla hem de tarih boyu Müslüman hanım şahsiyet­lerin üstlendiği rollerle asla bağdaşmamaktadır.

Ömer Faruk Korkmaz – Sorun Kalmasın 2,syf:233-237

——————————–

276.Buhari, Sahih, 298; Müslim, Sahih,

277.Kadının şahitliğinin niçin erkeğinkinin yarısı olduğunu diğer yazl­ınızda izah ettik. Bu sebeple tekrardan bu kısmı detaylandırmak is­temiyoruz.

²⁷⁸ Ahzâb, 28-29.

²⁷⁹ Zekeriya Güler, Kadın Akıl ve Din Bakımından Eksik midir?, Mehir,1998, s. 18.