İlâhi Lütuflar

Daha sonra Cenâb-ı Hak, bunun izahının ardından ‘Ve her fazilet sahibine kendi fazlını versin'(Hud, 3)buyurmuştur ki, bununla uhrevî mutluluklar kasdedilmiştir.

Bu ifâdede bazı incelikler vardır:

Birinci incelik: Ayetteki bu ifâde, “Her faziletliye, Hak Teâlâ, fazlının gereğini ve neticesini verir” manasınadır. Durum böyledir, çünkü insan, Allah’tan başkasıyla meşgul olmaktan alabildiğince uzak olup, marifetullah’ı elde etme arzusu da çok ileri derecede olduğunda, kalbi melekûtun nakşının kaşı ve sayesinde lâhutî kutsiyyetin tecelli ettiği bir ayna olmuş olur. Fakat zulmânî (karanlık) bedenî alaka ve ilgiler, o ruhanî nurları bulandırır. Binâenaleyh bu alâkalar silinip yok olduğunda, o nurlar ışıldar, ışıklar alabildiğine parlar ve mutluluk sebebleri birbirini kovalar. İşte Hak Teâlâ’nın, “Her fazîlet sahibine, kendi fazlını versin” buyruğundan maksad budur.

İkinci incelik: Bu, âhiretteki mutluluk derecelerinin farktı farklı olduğuna bir dikkat çekmedir. Çünkü o dereceler, dünyada gerçekleşen derecelere göre belirlenmiştir. Binâenaleyh Hak’tan başka herşeyden yüz çevirip, sadece Hakk’a kulluğa yönelmek, nihayetsiz derecelerde olunca, ahiret mutluluğunun dereceleri de sınırsızdır. İşte bu sebebten ötürü, “Allah her fazilet sahibine, kendi fazlını versin” buyurulmuştur.

Üçüncü incelik: Allah, dünya menfaatları hususunda, “Sizi, güzel nimetleriyle faidelendirsin”:ahiret saadeti hususunda da, “Her fazilet sahibine, kendi fazlını versin” buyurmuştur. Bu, dünyanın ve âhiretin bütün hayırlarının ancak Allah Teâlâ’dan olduğuna, O’nun yaratması.var etmesi,vermesi ve cömertliği ile olduğuna delâlet eder. Rahmetli babam hoca efendi şöyle derdi: “Eğer sebebler olmasaydı, hiçbir kimse şüpheye düşmezdi. Çünkü insanların çoğunun aklı kıttır. Onların akıllarının, bu fânî vasıta ve sebeblerle meşgul olması, akıllarını, herşeyin Allah’dan olduğunu müşahede etmekten alıkor, kör eder. Fakat ilâhî bilgilere dalanlar, hakikat nurlarının denizlerinde yüzenler Allah’ın dışındaki herşeyin, zatı gereği mümkin ve Allah’ın yaratmasıyla ancak var olabilen varlıklar olduğunu anlarlar.

Böylece onların bakışları mâsivallah (Allah’ın dışındaki herşey)den kesilir ve onlar zarar verenin, faydalı olanın, verenin, vermeyenin hep Allah olduğunu anlarlar.” Allah Teâlâ bütün bu halleri beyan buyurunca, “Eğer yüz çevirirseniz, ben sizin başınıza gelecek büyük bir gün ün azabından korkarım” (de!)” buyurmuştur. Durum böyledir, zira Allah’tan başkasına ibadetle meşgul olan, dünyada âdeta kör olur. Binâenaleyh dünyada kör olan, ahirette de kör olur, yolca da daha şaşkındır. Bunu ortaya koyan şudur: Kim, dünyayı, onun leziz ve güzel şeylerini elde etmeye yönelirse, dünyaya olan sevgisi artar, tabiatı dünyaya meyleder ve dünyaya olan arzusu büyür. Binaenaleyh böylesi kimse öldüğünde, yanında o şiddetli sevgisi ve meyli kalır da, esas mahbûbuna ulaşamaz.

Bu durumda da belası artar, şakiliği tam olur. O günün azabı hususunda, işte bizce bilinebilen bu kadarcığıdır. Fakat o hallerin teferruatını dünya hayatında olduğumuz sürece bilemeyiz. Daha sonra da Allah Teâlâ “Dönüşünüz ancak Allah’adır. O herşeye hakkıyla kadirdir” buyruğu ile de mutlaka Allah’a dönülüp varılacağını beyân etmiştir.

Bil ki Allah Teâlâ’nın bu hitabında şöyle bir incelik vardır: Bu söz, hasr (sadece) manası ifâde eder. Yani, “Dönüşünüz başkasına değil, sadece Allah’a olacaktır” demektir. Binâenaleyh bu ayet, orada Allah’dan başka bir yöneticinin ve tasarruf edenin olmadığına delâlet eder. Durum, bu dünya hayatında da aynıdır. Fakat bazı insanlar, sebeblerle meşgul olunca, müsebbib’ül-esbâb (sebeblerin müsebbibi, yaratıcısı) olan Allah’a ulaşmaktan âciz olmuşlar ve bu dünya hayâtında herşeye güçlerinin yeteceğini sanmışlardır. Fakat ahiret yurdunda, bu yanlışlık da ortadan kalkacaktır. İşte bundan ötürü Cenâb-ı Hak, “Dönüşünüz ancak Allah’adır’ hitabı ile bu hasrı beyan etmiştir. Allah Teâlâ daha sonra “O, herşeye hakkıyla kadirdir” buyurur. Ben derim ki: Bu ifâde, bir bakıma büyük bir tehdid, bir bakıma da büyük bir müjdedir.

Büyük bir tehdid oluşu şundandır: Ayetteki “O, herşeye hakkıyla kadirdir” buyruğu da, kendisinin herşeye kadir oluğuna, O’nun hüküm ve takdirini geriye çevirecek, meşietine mânı olacak bir güç, kuvvet bulunmadığına delalet eder. Pekçok ayıplarla ve büyük günahlarla, böylesi bir hâkimin huzuruna dönüp varmak gerçekten zordur. Bu ayetin büyük bir müjde oluşu da şöyledir: Çünkü bu, o hâkimin, çok büyük, bir kudret ve ululuk sahibi, kulun da son derece zayıf ve aciz olduğuna delâlet eder. Güçlü, kudretli ve kuvvetli hükümdar, helakle yüzyüze âciz birisini gördüğünde, onu helakten kurtarır.”(Güce) sahib oldun, binâenaleyh iyi davran, güzel muamelede bulun” darb-t meseli de bu manada söylenmiştir.

Bu kitabın musannifi der ki: Ömrümü ilim hizmetinde ve kitap okumada tükettim. Hiçbir şeyde ümidim yok. Son derece zelil ve kusurluyum. Fakat kerim kimse, kadir olduğunda bağışlar. Ya Ekreme’l-Ekremîn, Ya Erhame’r-Râhimîn. Ey ayıplıların ayıplarını örten, çaresizlerin duasına icabet eden! Senden rahmet kovalarını evladım ve ciğerparelerimin üzerine akıtıp bizi fazlınla, atfınla, cömertliğinle, kereminle kurtarmanı niyaz ederim.

Fahruddin Er-Râzi, Tefsir-i Kebir Mefâtihu’l-Gayb, Akçağ Yayınları: 12/503-505