Grek-Latin-Kilise Diyarın’ın ‘Rasyonel yetisi’

Grek-Latin-Kilise diyarında, yığınsal bireyin “rasyonel yetisi”si, “bindiği dalı kesemez”, “gözlüğünü kıramaz”; bu nedenle de, “esas”ını “bulamaz”.

Yığınsal birey, “esas”ı görmesini engelleyen gözlüğün, “esas”ı görmesini engellediğini “bilemeyeceği” için, bu gözlüğün “asli köle”sidir. Bu “asli kölelik”, “yığınsal mevzuat” ve “yığınsal serbestlik” yoluyla giderilemez.
Burada, “bilmenin” şartı, “dönüşmek”tir. Grek-Latin-Kilise diyarında “dönüşme”nin yolunun “kapalı” olması, “nihai zemin” in, yani “esas”ın bilinmesinin yolunu da kapatır.

Oysa, Anadolu mayasında “dönüşerek aşmak” esastır; “nihai zemin” bu yolla “bilinir” ve “esas”ın görülmesini engelleyen “gözlük” bu yolla kırılır.

Grek-Latin-Kilise diyarında “bilgi (episteme)”, rasyonel yeti vasıtasiyle oluşturulan “hüküm (yargı)” dür; ancak, bu diyarın “mütefekkir” leri, bir hükmün hangi şartları sağlayarak bilgi olabileceği üzerinde henüz bir anlaşma sağlayamamıştır; anlaşma sağlanması ihtimali de bir hayli zayıf görünmektedir.

Hüküm, “rasyonalite yetisi”nin icra ettiği fiildir. Grek-Latin Kilise diyarında, “rasyonalite”, “asli” ve “basit” (yani “mürekkep” olmayan) bir “yeti” olarak “yığınsal birey”in tesis edilişinde “idrak yetisi” ile birlikte kullanılır. “Rasyonalite” yetisinin icra ettiği eylem “zihinsel”dir; bu itibarla, bizzat bu eylem, aynı zamanda “idrak” yetisine de sahip olan yığınsal bireyi “fiilen dönüştürme” imkanına sahip değildir.

Grek-Latin-Kilise diyarında, “bilgi”nin, “zihinsel” bir “hüküm” olarak çerçevelenmesi, “bilgi”nin, esasında bir “dönüşüm” olma imkanın, ortadan kaldırır. Bu imkanın ortadan kaldırılmasiyle birlikte, “epistemoloji” adı altında bu diyarda yürütülen çalışmalarda, bilginin mahiyetini araştırmanın bir anla- mı kalmamıştır.

Anadolu mayasında “bilgi”, mayalanma neticesinde “gönlün bilinmesi” ile, “aslın bilinmesi” ile ortaya çıkan bir “dönüşüm”dür. “Gönül”, ne “rasyonel yeti”nin ne de “idrak yetisi”nin fiilleri ile kavranamaz. Bu “dönüşüm”, “bilinç”e de bağlı değildir; üstelik “bireysel irade” yoluyla da oluşmaz.

Mayalanma neticesinde “sütün yoğurda dönüşmesi”ne benzeyen bu “dönüşüm”, “rasyonel yeti”nin hükümleri ile ne “açığa” çıkartılabilir ne de “dile” getirilebilir.

“Maya”nın esasını, “rasyonel yeti”nin hükümleri vasıtasiyle “açmağa” kalkışan, yönünü Grek-Latin-Kilise diyarına çevirerek, ya “irrasyonali- te”ye saplanır, ya da “boş laf’la iştigal eder ve bazen zarar ziyana yolaçar.

Anadolu mayasında “akıl”, zemine ulaşmak için “bindiği dal”ı keser; böyle söyleyelim. “Esas”a giden yol, “binilen dal”ın kesilmesinden geçer.

Anadolu mayasının “aklı” ile Grek-Latin-Kilise diyarının “rasyonel yeti”si “aslen” farklıdır. “Binilen dalın kesilmesi” konusuna, bu farktan bahsetmeden, kısaca değinelim.
Grek-Latin-Kilise diyarında yığınsal bireyin asli vasfı, “rasyonel” oluşudur.

“Rasyonalite yetisi”, esas itibariyle “kavram” ve “düşünsel nesne” oluşturma, “kavram” ve “düşünsel nesne”yi birleştirerek “hüküm (yargı)” oluşturma, “nesne” leri “kavram’larına bağlı olarak “döndürüp” yeni “kavramlara bağlama”, yani “çıkarım” yapma ve dış dünyadan “algı (idrak)” yoluyla sağlanan malzemeyi genel ilkelere göre sınıflandırma ve düzenleme işlevlerini yerine getirir.

Grek-Latin-Kilise diyarında, yığınsal bireyin “rasyonalite yeti”si ve “idrak”ı ile kavrayamadığı, kuşatamadığı şey “irrasyonel” olarak kabul edilir. Anadolu mayasında, böyle bir degerlendirme, basit ifadesiyle “cehalet”tir.

“Binilen dalın kesilmesi”, Anadolu mayasında bireyin, “gözlüğü” kırarak “rasyonel yetinin hükmü”nü bir kenara bırakması ve, “görerek ve dönüşerek aşma”sıdır. “Görerek ve dönüşerek aşma” için esas olan “gönül”dür.
“Aşma”yı, “gönül”e bağlayamamış olması sebebiyle Eflatun’un öğretisi bu cihetten de eksiktir. Bu hususa ilerde değineceğiz.
“Binilen dalın kesilmesi” neticesinde ayak yere basar. “Binilen daldan düşüş” ve bunun neticesinde “yere basış”, bir “dönüşüm” dür. “İnilen”, artık “kesilebilecek bir şey” değildir; “esas”tır. Burada yol yürünür.

Grek-Latin-Kilise diyarı, kendisine “köle kıldığı” yığınsal bireye bu “dönüşüm”ü “kapatmıştır”. Bu diyarda, ne bir yol, ne de bir yolcu vardır; bu itibarla, burası, yığınsal bireye tanınan”serbestlik” miktarı ne olursa olsun, “esaret’in diyarı” dır.

Bu hususa başka bir örnek ile biraz daha açıklık getirmeye çalışalım. Göl kenarında gezinenler bir de bakarlar ki Nasreddin Hoca, bir elinde yoğurt kabı bir elinde kaşık göle maya çalıyor. Başlarlar gülmeye; biri der: “Hoca, aklını mı kaçırdın, koca göl maya tutar mı ?” Hoca gülerek cevap verir: “Bilirim tutmaz; ama ya tutarsa.”

Grek-Latin-Kilise diyarında böyle bir hikaye, sadece insanı gıdıklayan, güldüren bir “irrasyonalite” örneğidir. Oysa, Anadolu mayasında durum farklıdır.

Vaziyetin “irrasyonel” oluşu, “abes” oluşu bazen vaziyetin esası itibariyledir, bazen de “rasyonel yeti”nin kavrayış imkansızlığı sebebiyledir.

Grek-Latin-Kilise diyarı, yığınsal bireyin “görme ve dönüş-me” imkanını “kapattığı” için, “aşma özürlü”dür. “Aşma özürlü” oluşu, bu diyarın “insan”ını, yani “yığınsal birey”i “etik” “estetik”, “teoloji” gibi isimler altında yürüttüğü düşünsel faaliyetlerde “aslen dar bölgeler”e hapsetmiştir. Bu “hapis”, Grek- Latin-Kilise diyarının içerisinden idrak edilemez, görülemez.

“Aşma” konusunu kısa bir örnekle açıklayalım. Bir müzik parçası, ancak zamana tabi olarak dinlenir ve idrak edilir. Notaların birbiri arkasına çalınması ve dinlenilen seslerin hafızada bir şekilde korunması gerekir ki, dinlenilene “bütünlük” verile- bilsin. Aksi takdirde, an be an bazı sesleri dinler ancak bunlardan “bütünlüğü” olan bir müzik eseri dinlemekte olduğumuz izlenimini oluşturamayız.

Dersek ki, bir konçertoyu bir “an” da “duyarız”; bu, “zaman’’a tabi olan “düzenleme ve duyuş”un “aşılması”dır. Grek- Latin-Kilise diyarında, önemli bir bestekarın böyle bir “du- yuş”u, bestelerinin “esas”ı olarak ifade ettiğini belirtelim.

Benzer olarak, “virtüöz”, “beste” icra etmekte kullandığı aletinin “fiziksel imkan”larının “aşan” kişidir. İşin doğrusu budur da, Grek-Latin-Kilise diyarında bu hususları açıklama imkanı bulunmaz.

Bu diyarda, “aşma”yı açıklamak için, “iki ayaklı, tüysüz, düşünen (rasyonel yeti sahibi) ve algılayan (idrak sahibi) şey”in, “dönüştürülmesi” gerekir. Oysa, “dönüşüm”ün yolları bu diyarda “kapalı”dır. Bu nedenle, “açıklama” yapabilmek için “öz- nel-nesnel” ayrımı ortaya çıkartılmıştır.

Bu diyardaki “öznel-nesnel” ayrımı, yığınsal bireyin “aşma özürlü” oluşu sebebiyle, “aslen dar bölge”ye hapsedilmesinin bir neticesidir.
Ancak, bu ayrım, Grek-Latin-Kilise diyarında “asli” bir ayrım olarak da temellendirilemez. Sadece, bu ayrımın unsurları “iki ayaklı, tüysüz, düşünen (rasyonel yeti sahibi) ve algılayan (idrak sahibi) şey”e “eklemlenir”. Bu “eklemleme”, aslen bir”genişleme” sağlamaz; aksine “daralma”ya yolaçar.

Grek-Latin-Kilise diyarının esası “evrensel” değildir. Bu diyarın “evrensel” olamayışı, yığınsal bireyin “aşma özürlü” oluşu ile ilgilidir. “İnsan”ı kuşatamayan diyar, “evrensel” olamaz.

Grek-Latin-Kilise diyarındaki fikriyatın temelleri itibariyle, “insan”ın “fikri olarak” kuşatılamadığını anlattık. Mesela, Grek “tragedia”sına baksak, Dante ve Geothe’ye, Nietsche’ye, Camu’ye, Sartre’a ve diğerlerine baksak, bunların da, Anadolu mayası itibariyle “insan”ı kuşatamamış olduklarını görürüz.

Dolayısiyle, hem “fikriyatı” hem de “estetiği” itibariyle bu diyar, “evrensel olanın” diyarı değildir; aksine, “asli dar”lığın, “evrensel”lik olarak ortaya çıkarıldığı bir diyardır.

Oysa, Anadolu mayası “evrensel”dir; çünkü esası, “fert” olan “insan” dır.

Grek-Latin-Kilise diyarında, “kronolojik” bakımdan oldukça yakın bir dönemde, Almanca konuşan kesimde “felsefi antropoloji” adı altında yürütülen ve “insan”ı konu alan çalışmalar da, bu faaliyeti yürüten düşünürlerin “aşma özürlü” olması sebebiyle, bu diyara bir açılım getirmemiştir.

Nasreddin Hoca’nın çaldığı maya hiç tutmaz mı, tabii ki tutmuştur; ama nerede ve nasıl tutar ? “Göl” nedir, “çalınan maya” nedir, “mayayı çalan” kimdir ?

“Rasyonel yeti”, algı yoluyla edindiği malzemeyi kendi ilkelerine göre düzenler ve mevcut bilgiyi de kullanarak hükmeder: Göl maya tutmaz. “Rasyonel yeti”nin, doğası sebebiyle, düzenlediğini “aşarak” daha “geniş” bir kap içerisinde “değerlendirme ve hükmetme” imkanı yoktur; bu itibarla, Grek-Latin-Kilise diyarına göre, Anadolu mayasının bu “görerek aşma”sı, “irrasyoneldir” ve dolayısıyla, esas itibariyle “anlamsız” dır.

Nasreddin Hoca’nın cevabındaki “bilirim tutmaz; ama, ya tutarsa sözlerinin iki yüzü vardır: “Bilirim tutmaz”, “rasyonel yeti”nin bir hükmüdür. “Ya tutarsa”, bir “olasılıksal ifade”, tatistiksel değerlendirme” değildir. Aksine, “rasyonel yeti”ye “cehalet”ini ve “yetersizliğini bildiren sözlerdir: Ya “rasyonali- te yetisi “nin kuşatamadığı bir şekilde tutarsa. “Ama” bağlacı, bu iki kavrayışın, bu çerçeveler itibariyle asli farkını ve zıtlığını gösterir.

Nasreddin Hoca, Anadolu’ya, “Anadolu insanı”na maya çalar; bu maya elbette ki tutmuştur. Nasreddin Hoca’nın mayalama işini, “rasyonalite yetisi”, doğası ve imkanları itibariyle kuşatıp kavrayamaz.

“Maya”lamanın “kuşatılması”, “gönül”e mahsustur; dolayısiyle, bu işin ne bir “fikriyat”ı, ne de Grek-Latin-Kilise diyarına uygun bir “felsefe”si olmaz; olsaydı, Nasreddin Hoca bunu “rasyonel yeti”nin imkanlarını kullanarak en açık ve özlü bir şekilde anlatırdı. Çünkü, birkaç sözle gösterek anlattığı bir derya- dır.

“öznel-nesnel” ayrımına tekrar geçmeden önce, “binek” meselesini kısaca ele almak istiyoruz. Grek-Latin-Kilise diyarında, bildiğimiz kadariyle, “rasyonel yeti”nin “kavram”larını “binek (merkep)” olarak bir sistematik içerisinde ilk değerlendiren Kant’tır.

“Rasyonel yeti”nin asli faaliyetlerinden bir tanesi, Kant’a göre, “sentez” yapmasıdır; “sentez”, Kant’ın anlattığı şekilde, bir “malzeme”yi, bir hüküm yoluyla yeni bir “kavram”a bindirme fiilidir; “sentez”, bir “malzeme”ye, bu “malzeme”nin analitiğinde mevcut olmayan yeni bir “binek” tayin eder.

“Sentez” karşılığında kullanılan “terkip” sözcüğü, “binek (merkep)” ile olan ilişkisi gözönüne alındığında, Kant’ın bu konuda kastettiğini açık bir şekilde dile getirmektedir.

Şimdi soralım: Nasreddin Hoca merkebine neden ters biner ? Cevap verelim: Merkebe ters binenin “gördüğü” ile “gittiği'” yönler zıttır. Nasreddin Hoca, merkebine ters biner ve bize “gülerek gösterir” ve “anlatır”; der ki:

“Rasyonel yetin ‘önünü’ göremez; bu yetinin hükümleri yoluyla nereye gittiğini bilemezsin. ‘Görmeden’ gidersin ve ancak bu gidişin neticesinde ortaya çıkan ‘ard’ı, ‘arka’yı kuşatabilirsin.”

Bu şekildeki “göstererek anlatma”ya, Grek-Latin-Kilise diyarında hiç de itibar edilemez; Nasreddin Hoca’nın işi, yani “ma-yalamak”, bu diyarın ölçülerine göre “irrasyonel” dir.
Bu itibarla, Grek-Latin-Kilise diyarının “yığınsal birey”i, aynı zamanda “görme özürlü”dür.

“Gösteren” bulunmazsa, nasıl “görülür” ? Bu mümkün değildir. Anadolu mayasında, “gösteren”ler, bu mayayı Anadolu insanına “çalanlar”dır. “Aşarak görme”nin şartı, “mayalanmak” tır. Eflatun, bunu da bilmez.

Grek-Latin-Kilise diyarı, bu sorunları halledebilir mi ? Cevap, Nasreddin Hoca’nın türbesinde “gösterilerek” verilmiştir: Bir kapı, üzerinde kocaman bir kilit; ancak duvarlar yok. Rasyonel yeti der ki: “Duvar ile çevrelenmeyen yer ‘iç’ değildir; o halde ‘kapı’ esas itibariyle anlamsızdır. İlerlemek için kilidin ve kapının etrafından dolaşabilirsin.”
Nasreddin Hoca da “göstererek” der ki: “Kilidi aç ki ‘iç’i bulasın, ‘içeri’ girebilesin. Açmadan aklına uyarsan ‘buldum’ sanırsın; o zaman da ‘dışarı’da kalırsın.”

Grek-Latin-Kilise diyarının “mütefekkir”i karşılık verir: “Hayret… Rasyonel yeti’nin hükümlerine uymadan nasıl ‘açarsın’; bu mümkün değildir, çünkü ‘irrasyonel’dir…” Ve “Kilise”, “mütefekkir”ini tastik eder: “Doğru söylüyor…”

Bunlar, Anadolu mayasının “gönül” işleridir; daha fazla söze gelmezler ve, Grek-Latin-Kilise diyarında “asli anlamları”nı kaybederek “irrasyonalite”ye dönüşürler…

Prof.Dr.Yalçın Koç – Anadolu Mayası,syf:49-55