Fuat Sezgin: “Batı Uygarlığı,İslam Medeniyetinin Çocuğudur”

“Ben, 60 yılımı verdim. Milletler için zaman, bir insanın ömründen ibaret değildir. Bugünkü Avrupa medeniyeti, İslam medeniyetinin muayyen şartlar içerisinde, muayyen bir devirden sonra, başka iktisadi ve jeopolitik şartlar altında ortaya çıkan devamından ibarettir. Avrupa medeniyeti, İslam medeniyetinin bir çocuğudur.

“Alman Hellmut Ritter’in öğrencisi oldum. Hocamdan, Müslümanlardan da büyük matematikçiler olduğunu ve Avrupa’nın en büyük alimleri seviyesinde bilim adamı olduklarını işitip; isimlerini de duyunca çok şaşırdım. Dehşete düştüm. Çünkü ilkokulda, lisede öğrendiğimiz şeyler tamamıyla buna aykırıydı. Modern dünyanın gelişimine, İslam dünyasının katkısınınsıfır olduğunu sanıyorduk. Ritter‘in sözleri, İslam ilimleri tarihini öğrenmem için bende kırbaç rolü oynadı. Bütün dünyayı terk ederek, gece gündüz bunun için çalıştım.”

İSLAM MEDENİYETİ’NİN: “GÖZ KAMAŞTIRICI KEŞİFLERİ VE BATIYA ETKİLERİ”

“Müslümanlar, 8-16. yüzyılları arasında tüm ilim dallarında önemli buluşlara sahiptir. Dünya bilimler tarihi, yeniden yazılmalıdır. Çünkü yanlış yazılmıştır. İslamiyet, ortaya çıkışının 2. yüzyılında, İspanya‘ya (Endülüs’e) ayak bastı. Yeni bir dinin temsilcisi olarak oraya gitti. İnsanları, ilmiyle dehşete düşürdü. Orada yaşayan Hıristiyan ve Yahudileri etkiledi.İslam, oraya, onların şuur sahalarına girmişti. Bu onları uyandırdı ve Haçlı seferlerine itti.

“Her ilim dalından onlarca örnek verebilirim. Ancak, burada önemli olan şu: “İlimlerde önemli olan bazı prensipler vardır. Bu prensipler, ne zaman ortaya çıktı, bilim adamını bunlar ilgilendirir. Örneğin Müslümanlar, nazariye(teori-kuram) ile tecrübe (deney) arasındaki ilişkiyi ifade eden bir kavram ortaya koydular. Buna “Mizan” adını verdiler. Daha sonra İslam bilginlerinden Farabi geliyor ve diyor ki, tecrübe(deney) ile nazariye(kuram) de yeterli değil, algılama(muhayyile)de önemlidir diyor. Önce algılıyacaksınız, birçok şeyi düşünüp-geliştireceksiniz. Daha sonra danazariyeyi(teoriyi) kuracaksınız. Böylece teori, sizi deneye sevkedecektir.

İslam deniz bilimcilerinin haritaları

“Bugün bilinenin aksine, çoğu modern bilimin kuruluşu, bundan yüz, iki yüzyıl öncesine değil, 8-16. yüzyıllarda yaşamış İslam bilginlerine dayanıyor. Portekizlilere mal edilen modern denizcilik bilimi ise, yüzde yüz İslam bilginlerine ait. Bundan hiç şüpheniz olmasın. Modern denizcilik, İslam dünyasının bir malı. İslam dünyasının bir başarısı.

“Avrupalılar, Müslümanlardan bazı ölçümleri öğrendi. Ancak,trigonometri bilgileri yeterli olmadığı için ekvatora paralel ölçümlerin nasıl yapıldığını bir türlü anlayamadılar. Portekizliler, esasında hiçbir şeyi keşfetmediler. İslam haritaları, 15. asrın başlarında onlara ulaşmıştı. Bunu kendi tarih kitaplarından çıkarıyoruz. ‘İslam İlimleri Tarihi’ eserimin 11. cildinde,Portekizlilerin modern denizcilik biliminin kurucusu olduğu bilgisinin yanlışlığını ispatımı bulabilirsiniz.

“Müslümanlar, Afrika’nın güneyindeki yolu kullanarak 9. yüzyılda,Çin ile ticaret yapıyorlardı. Hint Okyanusu, 15. asırdaMüslümanların elinde bir İslam gölü gibiydi. Hindistan ve Java, Müslümanların elindeydi. Ummanlı denizciler; İbn-i Macitve Süleyman el Mehri, 15. asrın matematikten, astronomiye her ilmi bilen, filozof iki denizciydi.”

“950 yılında Ebu Cafer el Hazin adlı matematikçi ve astronom, parabol konstrüksiyonu kullanmak suretiyle üçüncü dereceden bir denklemi çözdü. 11. asrın ilk yarısında, İbnü’l Heysem, bir optik problemini dördüncü dereceden bir denklemle çözdü. Küçük bir yanlışlıkla Latinceye de çevrilen problem, Avrupalıları, ‘Problema Alhazeni’ adı altında 13. asırdan, 19. asra kadar uğraştırdı. Avrupalılar, İbnü’l Heysem’in çözümünü, ancak 19. yüzyılda kavrayabildi.

“İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi”nde, sergilenen; İslam bilginlerinin geliştirdiği daha karmaşık mekanik aletlerin yanında, oldukça basit kalan “Da Vinci çekiç ve örsü”

“11. asrın sonlarında Ömer Hayyam’ın, üçüncü dereceden denklemlerisisteme bağlayan kitabının benzeri, Avrupa’da, 17. asırda Rene Descartes, Frans Van Schoooten ve Edmund Halley tarafından yazılabildi. Avrupalı matematik tarihçisi Johannes Tropfke, Descartes’lerin yeni bulduklarını zannettikleri konuları, Hayyam’ın çok önceden yazdığını, aradan geçen zamanda Avrupalılar’ın, boşuna çaba gösterdiğini yazdı.

“15. asırda yaşayan, Alman Johannes Regiomontanus’un adını taşıyantrigonometri ilminin, kurucusunun, 13. asırda yaşayan Nasirüddin et Tusiolduğunu, yine Alman matematik tarihçisi Anton von Braunmühl ortaya çıkardı.

“13. yüzyılda yaşayan ve Orta Çağ Avrupa’sının en büyük matematikçisi olarak bilinen Pizalı Leonardo‘nun, hayatının büyük kısmını, İslam ülkelerinde geçirmesi sebebiyle; oralardan aldığı kitapların tesirinde kalmış olması kuvvetle muhtemeldir. Ondan 200 yıl sonra yaşayan Leonardo da Vinci‘nin çizdiği alet, makine ve silahlarla ilgili bilgilerin kaynağının da İslam dünyası olduğu, bugün bulunan önemli bazı Arapça kitapların, İtalyanca tercümelerinden anlaşılmıştır. Da Vinci, bu bilgileri kullanarak, devrine göre inanılmaz kabul edilen resimlerini çizebildi. Halbuki Leonardo‘nun, İslam bilginlerinin buluş ve bilgilerini kullandığı kabul edilse, resimlerinin çözülemeyen sırları aydınlanmış olacaktı.

“Cabir b. Hayyam, kimyayı, bir bilim olarak kurdu. Cabir, tüm insani duyguların, matematiksel olarak ifade edilebileceğine inanıyordu.

“İşte bir ilimin oluşması için bunlar önemli. Tıp, fizik, astronomi, felsefealanında yaklaşık 200 eser kaleme alan Cabir b. Hayyam, aynı zamanda bugün bildiğimiz genetiğin babasıdır. Hayyam,şöyle diyor:

“Allah bize fiziki kanunlar vermiştir. Bunlarla bitki, hayvan hatta insanın benzerini yapabiliriz. Allah, beşere öyle kabiliyetler bahşetmiş ki, bununla beşer, kainattaki tüm sır perdelerini çözmeye muktedirdir.”

“Bu sözler, 8. yüzyılın ikinci yarısında yaşamış olan ve atomun parçalanabileceğini ilk bulan alim Cabir bin Hayyam’a aittir.

Dünya’nın dönüşü, mucizesi, 4./10. yüzyılın sonlarına doğru Ahmed bin Muhammed es-Siczi tarafından savunulmuştur. Es-Siczi’nin çağdaşı olan Cafer bin Muhammed bin Cerir’de Dünya’nın döndüğü görüşünü savunmuştur. Her iki bilginde, bu görüşlerini temel alan ‘usturlaplar’ imal etmişlerdir.

“9. asırda, Güneş‘le Dünya‘nın, yıllık en uzak mesafesinin sabit olmayıp değişken olduğunu fark eden Müslümanlar, yörüngedeki ilerlemenin, 12.09 saniye olduğunu saptadı. Günümüzde bu değer11. 46 saniye olarak biliniyor.

“Ekvatorun uzunluğu, Halife Mem‘un zamanında ölçüldü. Bugün bildiğimiz gibi 40 bin kilometre. Bugünkü anlamıyla ilk uzay gözlemevi, 9. asırda Halife Me’mun zamanında, Bağdat ve Şam’da birer adet olmak üzere kuruldu. Halife Me’mun döneminde, 70 bilginden oluşan bir heyet, Batlamyos‘unkinden farkı olmayan enlem ve boylamları, karaları ve denizlere doğru bir dünya haritası çizdi.

“9. yüzyılda, ileri matematik kullanılarak yapılan rasat ve ölçümlerle, Güneş ve Dünya arasındaki en uzak mesafenin, bugün bilinenden 1 saniye farkla tespit edilmiş ve zaman içinde değiştiği keşfedilmiştir. Bu durum, ancak 17. yüzyılda Kepler‘in tekrar çabasıyla kanıtlanmıştır. Dünya ekseninin eğiminde, ekliptik düzlemine göre değişiklik olabileceği düşünülüp, bunu ispatlamak için Tahran’da bir rasathane kurulmuştur. Yapılan araştırmalar neticesinde, bu eğim açısının devamlı olarak azaldığı ispatlanmıştır. Bu bilgi, Batı’da ancak 19. yüzyılda tasdik edilebilmişti.Astronomi, o kadar ileri gitmişti ki, insanların çoğu, ceplerinde saat gibi usturlablar taşıyor, gezegenlerin hangi tarihte hangi burçta olacağını hesap edebiliyorlardı.

“El Biruni, 11. asırda dünyanın enlem ve boylam derecelerini, 6 ile 40 dakika arasında değişen küçük yanlışlıklarla hesapladı. Bu küçük yanlışlıklar, ancak 20. asırda düzeltilebildi. Engin denizlerde koordinat hesaplama yöntemini,Müslümanlar, 15. asırda yapabilirken Batı, bunu 20. asırda öğrenebildi.

“Avrupa’da, Jahonn Kepler, 17. yüzyılda henüz Müslümanların kitaplarında gördüğü bu sonuca nasıl ulaştıklarını anlayabilmek için, çağdaşı bilim adamlarıyla yazışıyordu. Tahran’daki rasathanede 10. asırda tespit edilen Dünya’nınekseninin sürekli azaldığı bilgisine, Avrupalılar, ancak 19. asırda, gök mekaniği bilimiyle ulaşabildi. İslam astronomibilginlerinin, kitaplarının tercümesinin Kopernik‘e ulaştığını, bugünkü nesiller, bundan henüz yarım asır önce öğrenebildi.“

Prof. Dr. Fuat Sezgin

İSLAM BİLİMİ: BATI’YA NASIL GEÇTİ?

“11. asırda Tunuslu bir tacir olarak İtalya’ya giden, sonradanConstantinus Africanus adını alan kişi, Monte Cassino manastırına kapandı. Bu zat, Tunus’a gidip, 3 yıl sonra İslam bilginlerine ait 25 tıp kitabıyla Salerno’ya dönmüştü. Africanus, Monte Cassino Manastırı’na kapandıktan sonra kitapları, Latince‘ye tercüme ettirdi. O kitaplar, ‘ya kendi adıyla veya eski Yunan otoritelerinin adıyla’ yayınlandı. Çalışkan, becerikli ve kurnaz İtalyanların, 17. yüzyıla kadar bütün İslam eserlerini, Sicilya adası ve Güney İtalya üzerinden Avrupa’ya taşıdılar. Ancak, hep kendi isimleriyle yayımladılar. İtalya; İslam medeniyeti ve biliminin, Avrupa’ya aktarılmasında, bir ‘istasyon’ görevi yaptı.

“Avrupalılar, Sicilya ve Endülüs‘te tercüme edilen ‘İslambilginlerinin eserleri’ni, kaynak göstermeden aktarıyorlardı. Bu yüzden, bugün Batı uygarlık ve biliminin temeli, aradaki İslam bilimi atlanarak, ondan önceki Yunanlılara izafe ediliyor.Müslümanlar, dünya sahnesine çıktıkları ilk on yıldan itibaren; diğer medeniyetlerde görülmedik bir hızla bilimsel gelişmelere katkıda bulundular.

“Eserlerin isimlerini değiştiriyorlardı. Bir kördüğüm şeklinde olsa da, papazlar, Müslüman alimlerin kitaplarını,Latince‘ye tercüme ederek, bilimsel gelişmenin ilk adımlarını atıyorlardı. Yahudiler ağırlıkta olmak üzere, tercümeyipapazlar yapıyordu. Çünkü Avrupa’da, başka okuma yazma bilen yok gibiydi. Görüldüğü gibi; Batı, bilimini, sanıldığının aksine, din adamlarına borçludur.

“Avrupalılar, medeniyetlerini ve bilimlerini, İslam bilginlerine borçlu olduklarının farkında değiller. Modern dünyanın oluşumunda, İslam alimlerinin büyük emeği vardır. İslam medeniyetinin gerilemesinin nedeni de, din değildir.

“13. yüzyılda yaşayan Raymondus Lullus adındaki papaz, az Arapça bilmesine rağmen; Avrupa’da, Arapça eğitim veren merkezler kuruyor ve Müslümanları kendi silahları ile vuralım diyordu. Kitaplar yazıyor ve büyük bir alim olarak geçiniyordu. Fakat, bundan 50 yıl önce ortaya çıktı ki, bu adamın 70’e yakın eserinin hepsinin Arapçaları vardı. Yani bunların hepsi Arapça’dan tercüme edilmişti.”

İSLAM MEDENİYETİ’NİN: “ASIRLARDIR HAKKI YENİLDİ”

“Benim mensup olduğum bir ilim, kültür ve medeniyet dünyası var, bizler köksüz ve sahipsiz değiliz. Çok derinlere inen sağlam bir medeniyete beşiklik etmişiz. Fakat yüzyıllardır bu medeniyetin görmezden gelindiğini, hakkının yenildiğini, aşağılandığını, bütün yaptıklarının da elinden alındığını ve ona zulmedildiğini gördüm. İslam medeniyetinin, bu göz kamaştıran birikimini ve dünya bilimine yaptığı büyük katkıları, bunun farkında olmayan dünyaya tanıtmayı gaye edindim. Bu gayretimin bir kısmı, sadece bilim dünyasına hizmet için, ancak diğer çok mühim bir amacı da, koskoca birİslam aleminin yitirmiş olduğu kendine hürmeti, güveni ve insanlık tarihindeki yerini hatırlatarak, kaybettiklerini iade etmektir.

“İslam medeniyetinin gerilemesinin nedeni, din değildir. Hayır, katiyen. Eğer öyle olsaydı kabul etmek zorunda kalırdım. Ama öyle değil. Din, bilimi teşvik etti. Bugün Müslümanlara düşen görev, tarihlerini çok iyi bir şekilde ortaya koymaktır.Gerileyişin nedeni din değildir. Başka tarihi sebepler var. Müslümanları yanlış düşünce ve kompleksten kurtarmak lazım. Müslümanların kimya, fizik, tıp, sosyoloji ve tarih alanında ortaya koyduklarını, kimse bilmiyor. Biliyorum diyenlerin de bilgisi yarım yamalak. Bundan dolayı, modern bilim tarihi, yeniden yazılmalı. Herkes, İslami ilimlerin, dünyaya kazandırdıklarını bilmeli.

İstanbul Gülhane Parkı’ndaki “İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi”nden bir görünüş.

“Maalesef Türk insanı, İslam tarihi ve medeniyeti içerisinde ne kadar büyük bir yeri olduğunu bilmiyor. Türkiye‘de İslam uygarlığı hakkında büyük bir bilgisizlik var. Hayretler içerisinde kalıyorum. İslam‘ın, doğa bilimleri alanında, matematikte, astronomide, fizikte, kimyada, coğrafyada, jeolojide yaptıklarını, neredeyse kimse bilmiyor.

“Topkapı Sarayı‘nda açılan ve yoğun ilgi sebebiyle defalarca uzatılan‘İslam’da İlim ve Teknoloji’ sergisi, adeta sihirli bir tesir yapıyor ve görenlerin dünya görüşleri allak bullak oluyor. Bu eserler, İslam dünyasının bilimdeki seviyesini görmek açısından çok önemli. Bizzat ben, bin kişiden duydum. İnsanlar gelip; ‘Biz İslam medeniyetinin bu kadar ileri olduğunu bilmezdik. Madem bu medeniyet bu kadar ileriydi neden bize yanlış tanıtıldı’ diyorlar.

“16. yüzyılın sonlarında, İslam bilim ve medeniyeti duraklama içine girmeseydi; insanlık, 20. asırda yakaladığı bilimsel seviyeye, 200 yıl önce ulaşırdı. İnsanlık, nükleer enerjiyle de, 200 yıl önce tanışırdı.“

Kaynaklar:06/2008

1) Prof. Dr.Fuat Sezgin, “İslam’da Bilim ve Teknik”, çev. Abdurrahman Aliy, TÜBA Yy. Ankara, 2007.
2) Deşifre, 03/06/2008
3) Aksiyon, Sayı: 489; Sayı: 515,
4) Sızıntı, Sayı: 319
5) sabah, 31/05/2008
6) star, 26/05/2008
7) radikal, 17/02/2006, 27/3/2005
8) yenisafak, 26/09/2005, 25/09/2005

Derleyen: Hülya Aras
yaklasansaat.com