Fatiha Suresinin Tefsiri

Rahmân ve Rahim olan Allâh’ın adıyla.
” “Hamd âlemlerin Rabbi, Rahmân ve Rahîm, din gününün sâhibi olan Allâh’a mahsustur. Yalnızca sana tapar, yalnızca senden yardım isteriz. Bizi dosdoğru yola, kendilerine nimet verdiklerinin yoluna ilet; gazâba uğramışların ve saplanışların yoluna değil.” (Âmîn)

Hz. Peygamberden rivâyet edilmiştir ki:

“Allâhu Teâlâ şöyle buyurmuştur: Fâtiha Sûresi’ni üçe ayırdım: [Üçte biri Benim için], üçte biri kulum içindir; üçte biri de kulumla Benim aramdadır. Kulumun istediği kendisine verilecektir.”Fâtiha Sûresi’nin Allâhu \ Teâlâ için olan kısmı başlangıçtan “Din gönünün sâhibi” kısmına kadardır. Kul için olan kısım “Yalnızca sana tapar, yalnızca senden yardım isteriz’’ âyetidir. Allâhu Teâlâ ile kul arasında olan kısım ise “Bizi dosdoğru yola ilet” ten sonuna kadar olan kısımdır.

İyi bilin ki, Fâtiha bütün sûrelerin sultânıdır. Bunun içindir ki, hepsinden öncedir, hepsinden önce olmasına rağmen, hepsinden sonra da gelmiştir. Allâhu Teâlâ’nın kitâbının hem başlangıcı hem de sonu olmuştur. Güneş gibi ki, güneş de göze önce küçük görünür.

Fâtiha Sûresi’nin bir tarafı da “Elif-Lam-Mîm”e (Bakara Sûresi’ne) dayanır; işte sultanların/yöneticilerin de böyle olmaları, yâni faydalarının herkese şâmil olması için bir taraflarını halka yaslamaları gerekir. Fâtiha, namazın bütün rekatlerinde okunur ve bütün duâlar onunla tamamlanır. Dolayısıyla her sultanın/idârecinin de Fâtiha’yı ya nefsinde gerçekleştirmiş (tahakkuk), ya onunla ahlâklanmış (tahalluk), ya da onunla sürekli alâkadar (taalluk) olması lâzımdır; dördüncüsü olmamalıdır. Tahakkukta (Fâtiha Sûresi’ni özümsemede, nefsinde gerçekleştirmede) Suheyb (r.a.) gibi olmalıdır.

Zîrâ Hz. Peygamber onun hakkında şöyle buyurmuştur: “Suheyb ne güzel adamdır! O, Allâhu Teâlâ’dan korkmasaydı, yine de O’na isyân etmezdi.” Yâni eğer Allâhu Teâlâ’dan korksaydı kimbilir nasıl olurdu?! Tahalluk, verâ sâhibi bir âlim ve âmil (bildikleriyle amel eden) olmaktır. Taalluk ise, verâ sâhibi âlim ve âmillerin peşine yapışmak için ümmî î (bilgisine güvenmeyen ve değer vermeyen) olmaktır. İşte bu, adâletin ta kendisidir. Bu üçün dördüncüsü zulümdür. Sultan, adâleti nisbetinde dini ve dünyâyı mâmur ettiği gibi, zulmü nisbetinde de dini ve dünyâyı harap eder.

Adâlet sâhibi olan herkes zamanının mehdisidir. Her zorba da zamanının deccâlidir. “Zulüm kelimesinin anlamı, bir şeyi uygunsuz bir yerde kullanmaktır. Bunun için ‘Babasına benzeyen zulmetmiş olmaz’ ve ‘Kur-da çobanlık veren, zulmetmiştir’ denir.” Muhtâru’s-Sıhah’ta böyle târif edilmiştir.( 1) Allâhu Teâlâ ve insanlar indinde sevilen biri olmak isteyen bir sultânın âdil ve insaflı olması şarttır.

Fâtiha Sûresi’ne göre Allâhu Teâlâ’nın ahlâkı ile ahlâklanmak dört şekilde gerçekleşir:

1- Allâhu Teâlâ âlemlerin Rabbidir; sultanların da idâresi altındaki herkesi sâhiplenmesi gerekir. Yâni açları doyurmalı, susuzlara su vermeli, çıplakları giydirmeli ve gariplere barınacak yer bulmalıdır. Tıpkı hilâfeti esnâsında Hz. Ömer’in, halktan dilenen yaşlı bir Mecûsîye/ateşpereste davrandığı gibi davranmalıdır: Hz. Ömer o Mecûsî ihtiyara “Senin gençlik zamanlarında biz senden haraç/ vergi almıştık, şimdi ise sen geçimini temin edememektesin; o halde bizim sana beytülmaldan (devlet kasası) bir maaş belirlememiz gerekir” demiş ve ona maaş bağlamıştı.

2- Nasıl ki, Allâhu Teâlâ bütün kullarına karşı “Rahmân” ise, sultânın da idâresi altındaki herkese karşı merhametli olması, onların canlarını, mallarını ve ırzlarını koruyucu olması gerekir.

3-Âhiret işlerinde mü’minlere karşı “Rahîm” olmak; yâni okul, üniversite ve cami gibi âhirete yönelik faaliyet gösteren binâlar yaptırmak.

4- Sultânın “Din gününün sâhibi” olması demek, onun halkın iyi veya kötü amellerini karşılıksız bırakmamasıdır. “Din günü” demek, iki taraf arasındaki dâvâ ânı demektir; sultan bu durumda iki taraf ara-sında adâlet ve hukûk ölçüsünde hüküm vermelidir. Halk, böyle bir sultânın kendisine itâatle kulluk eden kulları mesâbesindedir. Böyle olursa o, ismen/zâhiren değil, gerçekten “mahmûd” (kendisine teşekkür edilen) olur. Hani derler ya: “İnsan, ihsânın/iyiliğin kölesidir.”

“Bizi dosdoğru yola ilet”e gelince; bu âyet, mü’minlere Hak’tan isteyecekleri en güzel dileği bildirmektedir ki, o da sirât-ı müstakime (düpdüz- gün yola), peygamberlere, velîlere ve sâlihlere bahşettiği yola iletmesidir (hidâyet). Zîrâ ilk yola (sırât-ı müstakim) ihlâslı mü’minler, riyâkârlar, münâfıklar, gazaba uğrayanlar ve sapmışlar hep birlikte girerler. Meselâ namaz bir sırât-ı müstakimdir; ona riyâ ve nifak karışırsa istikâmeti (düzgünlüğü) kalmaz. Diğer ibâdetler de böyledir. Hattâ gazâ (harbe çıkmak) dahi bir doğru yoldur. Savaşa katılan biri, eğer savaştaki bölüğünden kaçar k ve elinde olduğu halde kâfirlere/düşmana karşı savaşanlara yardım etmez- ise, onun bu davranışı doğru yol değildir. Muhâripler savaşta iken onların mallarını yağmalamak nasıl olur? Orasını da artık sen düşün! Böyle bir asker, olsa olsa şeytanın veya Deccâlin askeri olur.

İkinci yola gelince; o, ancak ve ancak peygamberler, velîler ve ihlâslı sâlihler gibi Cenâb-ı Hakk’in hâs/özel kullarının girdiği yoldur ki, işte her mü’minin Allâhu Teâlâ’dan dilemesi gereken düpdüzgün, dosdoğru yol (sırât-ı müstakim) bu yoldur. Zîrâ Allâhu Teâlâ onlara bu yolu “Kulumun istediği verilecektir” sözüyle vaat etmiştir.

Bir kimsenin Fâtiha’yı bu niyet ve şuurla ömründe bir kere okuması, dil ile günde bin kere okumasından çok daha hayırlıdır. Zîrâ insan böyle bir okuyuşla ömrü boyunca ulaşabileceği hayırlara bir defâda ulaşabilir.
Allâhu Teâlâ bizlere ve bütün mü’minlere bu hayra ulaşmayı kolaylaş’tırsın ve nasip etsin. Âmîn (kabul eyle), ey kabul edicisi dileklerin ve en merhametlisi merhametlilerin!

—————–

(1)-Tırnak içinde tercüme ettiğimiz ibârelerin Muhtâru’s-Sıhâh’tan aynen alınmış olması ve bu eserin müellifi olan Muhammed b. Ebî Bekr. b. Abdülkâdir’in de 666/1268’den sonra vefat ettiği gözönüne alındığında, bu durum bu tefsirin Hz. Geylâni ye âidiyetini şüpheye düşürmektedir. Ne var ki, bu ibârelerin metne son­radan başkaları tarafından ilâve edilmiş olması da muhtemel görünmektedir. Zîrâ metinde bir kopukluk göze çarpmaktadır. Ayrıca, kaynak gösterilmek sûretiyle Muhtâru’s’Sıhâh’tan alıntı yapılmaktadır. Oysa genellikle kadîm ulemânın, -tabiî ki Gavsı A’zam’ın da- kaynak gösterme aklinde bir üslûbu yoktur. Dolayısıyla yukarıdaki üslûb burada metne bir müdâhalenin olduğu ihtimâlini kuvvetlendirmektedır.

Dilaver Gürer , Abdülkadir Geylani(Risaleler)