Descartes’in ‘Düşünüyorum, o halde varım’ Sözü Hakkında

Bir “şey”in, “var olduğu”nun nasıl “ispat edileceği”, Grek- Latin-Kilise diyarındaki fikriyatın asli “mesele” lerinden bir tanesidir. Çünkü, bu diyarda “esas”ı itibariyle tesis edilemeyen “şey”in, “varolduğu”nun “ispat edilmesi” neticesinde “kimlik” kazanacağı zannedilir.

Bu diyarın “düşünür”leri, “Tanrı”nın, “dış dünya”nın, “nesne”lerin, hatta “kendi”lerinin “var olduğu”nu ispat edebilmek için yüzyıllar boyunca gayret sarfetmiştir.

Bu düşünürler, sözkonusu “mesele” itibariyle ya Eflatun gibi, “Grek teolojisine dayanan “kozmogenik senaryo”lar ortaya koymuşlar, veya Descartes gibi, “Kartezyen analitik” yoluyla geliştirdikleri “kanıt”lara dayalı “netice”ler ileri sürmüşler, ya da Kant gibi, “mesele”yi, “kategoriye bağlayarak “giderme”ye çalışmışlardır. Burada, sadece kısa bir özet yapmış olduk.

Daha yakın dönemde, bu diyarda Heidegger’in “varlık” ile ilgili yaptığı “araştırma”lar, esası itibariyle, “mevcut yumurta akının çırpılarak köpürtülmesine benzer; getirdiği “yenilik”ler de, “mevcut yumurta akı” ile “yumurta akının köpüğü” arasındaki “fark” ölçüsündedir. Heidegger’in çalışmaları, bu “mesele” de esasa dair herhangi bir “açılma” sağlamamış; ancak, “mesele’nin devam ettirilmesi” yönünde, “düşünür”lere, “eski malzeme”nin “yeni yollarla pişirilme” imkanını temin etmiştir.

Yakın dönemde, bazı İngiliz “analitik mütefekkir”ler dahi bir “şey”in “var olduğunun” nasıl ispat edileceği “meselesi”ne muhatap olmuşlar ve, “sağ el”lerinin “var olduğunu” ispatlamak yönünde bir hayli gayret göstermişlerdir.Ancak, bu diyarın “mütefekkir”leri, harcadıkları yüzlerce yıllık mesaiye rağmen, “mesele”nin “esası”nı bir türlü “ele geçirememiş”dir.

Bu diyarda, “düşünen”in “var olduğu”nun “ispat edilemediğine dair kısa bir örnek vermek üzere, Descartes’in fikriyatını kısaca ele alacağız.

Önce, Descartes’ın, “kendisi”nin “var olduğunu” “ispat etmek” üzere geliştirdiği “muhakeme zincirine bakalım.

Descartes, “var olup olmadığı”na karar verebilmek üzere “şüphe” etmeğe başlar.
“Şüphe etmek”, bir “düşünme fiilidir. Kartezyen metafizik’te, “düşünme fiilleri”, “res cogitans”a “dayalı” olan, yani Pesas”ı “res cogitans” olan “zihin” vasıtasiyle oluşur veya oluşturulur.

“Şüphe fiili”ne “konu” olan “şey”, “zihin”de mevcut bir “idrak”tır. “Zihin”, bu “idrak”ı “düşünür” ve bu “düşünme”ye bağlı olarak, “idrak” hakkında “yanılma” cihetinden hüküm verir.

Kartezyen metafizikte, “şüphe fiili”ne “konu” olan bu “id- rak”ın “kaynağı”, esas itibariyle, ya “hissetme” yoluyla, “res ex- tensa”ya “dayalı” “nesne”lerdir, ya da “düşünme” yoluyla, “res cogitans”a “dayalı” “zihin”dir.

Esası “res extensa” olan bir “şey”in “hissedilerek algılanması” neticesinde, esası “res cogitans” olan “zihin”de, bu “şey”in bir “yansıma”sı ortaya çıkar. “Yansıma”, bu “şey”in “idrak”ıdır.

Mesela, “düzgün saplı” bir “çay kaşığı”, su dolu bir bardağın içinde ise, “ışığın kırınımı” sebebiyle kaşığın sapını “bükülmüş” olarak “idrak ederiz”. Descartes, “şüphe etmek” üzere, “zihnin” deki bu “idrak”ı, yani “bükülmüş saplı çay kaşığı idrakı”nı, “yanılma” cihetinden “düşünür” ve “bükülmüş saplı çağ kaşığı idrakının kendisini “yanılttığını” farkeder.

Descartes, benzer olarak, “hissetme” neticesinde “zihnin”de ortaya çıkan birçok “idrak”ı “düşünerek”, bu “idrak”ların “kendisini “yanılttığina hükmeder ve, böylelikle, “hissetme” neticesinde “zihnin”de ortaya çıkan “idrak”den “şüphe eder”.

“İdrak”, Kartezyen metafizikte göre, “esas”ı “res extensa” olan “şey”in “hissedilerek algılanması” neticesinde “zihin”de ortaya çıkandan ibaret değildir; “esas”ı, “zihin” itibariyle “rescogitans” olan “düşünce” de, “zihin” vasıtasiyle “düşünülerek””idrak edilir”. “Zihin”deki bir “düşünce”nin, “zihin” vasıtasiyle düşünülerek idrak edilmesi’ de, bu “idrak” itibariyle,”düşünülmüş” olan “düşünce”nin “zihin”deki bir “yansıması” dır.

“Düşünmek yoluyla, düşünce’den şüphe edilemeyeceğini ileri süren Descartes, “mesele”yi şöyle sonlandırır: Cogito ergo sum (Dilimizde kullanılan tercümesi ile: Düşünüyorum, o halde varım). Bu hususu biraz açalım.

Bir noktayı kısaca hatırlatalım. “Cogito ergo sum”un esası, “düşünce”nin, “düşünen”i “yanıltmasının “imkansız” olmasıdır. “Düşünce”nin, “düşünen”i “yanıltmasının “imkansızlığı”ndan bahsedebilmek için, sadece “zihin” ve “zihin”de mevcut bir “düşünce” yeterli değildir; bunun için, “zihin”de mevcut bir “düşünce” ile bu “düşünce”nin “zihin” vasıtasiyle “düşünülmesi” neticesinde ortaya çıkan bir “idrak”in de bulunması gerekir ki, “düşünme fiili”nin “yanılma”ya meydan vermediği bu “idrak” üzerinden anlaşılabilsin; aksi takdirde, “zihin”de “şüphe edecek” bir “şey” bulunmaz. Bu hususu, Kartezyen metafizik itibariyle gözden kaçırmamak gerekir.

Şunu belirtelim: Descartes, benzer bir “muhakeme”yi, “res extensa”yı da içeren şekilde ortaya koymaz; yani, “Düşünüyorum ve uzam’lıyorum, o halde varım” demez. Bu husus, Descartes’in “cevher” olarak kabul ettiği ve “birey”e bağlamaya uğraştığı “res extensa”nın, “birey”e “bağlanamadığını” gösterir. Bu itibarla, “res extensa”ya “dayalı” “şey”leri, yani “dış dünya”yı, “zihinsel” olarak nasıl “kavradığı” hususu, Kartezyen metafiziğin içinden çıkamadığı bir sorundur. Bu konuya girmeyeceğiz.

“Res cogitans” ile “res extensa”nın birbirlerine “bağlanmasının, “nörolojik” bir sorun olmadığını ve, “Turing makinası” veya benzeri kavram ve kuramlarla halledilemeyeceğini de belirtelim. Bunları da bir kenara bırakalım.

Grek-Latin-Kilise diyarında, Descartes’ın bu neticesini eleştiren bazı “düşünür”ler, mesela: “Yürüyorum, o halde varım”/ “zıplıyorum, o halde varım” gibi iddialarla da, “kendilerinin var olduğu”nun ispat edilebileceğini; bu itibarla, “zihni” esas alan, “düşünüyorum, o halde varım” şeklindeki bir iddiaya gerek bulunmadığını ileri sürmüşlerdir.

Ancak, bu eleştirmenler, yukarıda kısaca anlattığımız “Kartezyen analitik” itibariyle “zıplamak” ile “düşünmek” arasındaki “asli fark”ı kavrayamamışdır.

“Uzayıp giden” ayrıntılara girmeden, “cogito ergo sum”u kısaca” ele alalım.

“Şüphe etmek”, tekrar edelim, bir “düşünme fiili”dir. “Şüphe etmek” için, “şüphe”ye “konu” olacak “idrak”ın, “yanılma” cihetinden “düşünülmesi” gerekir. “Zihin”de bulunan “idrak”, ekleyelim, geniş manada “düşünce”dir. “Zihin”, “kendisinde bulunan” “idrak”ı, “yanılma” cihetinden “düşünerek” “şüphe eder”. “Zihin”de bir “idrak” tesis edilmeden ve bu “idrak”, “yanılma” cihetinden “düşünülmeden”, “şüphe” edilemez.

“İdrak etmek” neticesinde “zihin”de ortaya çıkan “tesis”, “tesis”i “zihin” vasıtasiyle yapılan “şey”in bizzat “kendisi” değildir.

Mesela, “çay kaşığı” ile ilgili olarak hissettiklerimizden “şüphe” ediyor isek, “şüphe” edilen bu “şey”, “esas”ı “res ex- tensa” olan “çay kaşığı”nın bizzat “kendisi” değildir; “şüphe edilen” “şey”, “idrak” itibariyle,”çay kaşığı”nın “zihin’deki tesisi “dir.

Çay kaşığının “zihin’deki tesisi”nin “düşünülmesi” ve bu yolla, bu “tesis”te “yanılma” imkanının bulunduğunun farkedilmesi, bu “tesis”den “şüphe” edilmesine yolaçar. “Tesis” de, tekrar edelim, “geniş mana”da “düşünce”dir.

Descartes, önce, “res extensa”ya “dayalı” “şey”in, “idrak edilmesi” itibariyle ve “zihnin”deki “tesis”inden hareketle, ve bu “tesis”i “düşünerek”, “his”lerinin kendisini “yanıltmış” olabileceği hükmüne varır ve, bu “tesis”den “şüphe” eder.

Tekrar edelim: “Şüphe”nin bir “düşünme” fiili olması sebebiyle, Descartes’in “şüphe” edebilmesi için, “hissettikleri”nin,”idrak etmek” yoluyla “zihnin”de “tesis edilmesi” gerekir ki “zihnin”de “şüphe” edilebilecek bir “şey”, yani bu “tesis” bulunsun ve Descartes bu “tesis”i “yanılma” cihetinden “düşünsün”; aksi takdirde, “şüphe etme” imkanı bulunmaz.

“İdrak etmek”, tekrar edelim, Kartezyen metafizik itibariyle, sadece, esası “res extensa” olan “şey”in “hissedilerek algılanmasından”, “kavranması”ndan ibaret değildir; “zihin”de bulunan “düşünce” de, “zihin” vasıtasiyle “düşünülerek” “idrak edilir”. “Düşünce”yi “düşünmek” yoluyla “zihin”de temsil eden bu “yansıma” da, “idrak” itibariyle bir “tesis”dir ve, “geniş mana” da “düşünce” dir.

Descartes sorar: Bu “tesis”den, yani “düşünce’nin düşünülmesi” neticesinde “zihnim”de ortaya çıkan “düşünce”den de “şüphe” edebilir miyim ? Bu “tesis”i de, yani “düşünce’nin düşüncesini” de, “yanılma” cihetinden “düşünebilir” miyim ?
Hem “düşünce”yi, hem de “düşünce’nin düşünülmesi” neticesinde oluşan “tesis”i, “düşünme fiilleri” yoluyla oluşturan bizzat Descartes’ın “zihni”dir; bu bakımdan, hem “düşünce”, hem de “düşünce’nin düşünülmesi” yoluyla oluşan “tesis”, aynı “esas” itibariyle, yani “res cogitans”a “dayalı” “zihin” vasıta- siyle oluşur.

Descartes’ın “zihni”nin, “düşünce”yi bir “esas”a göre oluştururken, “düşünce’nin düşünülmesi” neticesinde ortaya çıkan “tesis”i “farklı” bir “esas”a göre oluşturarak Descartes’ı “yanıltması”, “Kartezyen zihnin” tabi olduğu “esas”, yani “res cogi- tans” itibariyle “mümkün” değildir.

Bu nedenle, Descartes’ın, sözkonusu “tesis”i, “yanılma” cihetinden “düşünerek”, “tesis”den “şüphe etmesi” imkansızdır; çünkü, “şüphe” de, “düşünce”dir ve hem “tesis”in hem de “düşünce” nin meydana geldiği “esas”a göre ortaya çıkar. Bu itibarla, “tesis”den “şüphe” edilmesi, yani “tesis” itibariyle bir “ya‘ nılma”nın “düşünülmesi”, “res cogitans” cihetinden “mümkün” değildir. Bu netice, Kartezyen metafizik itibariyle, “analiik”tir.

Böylece, Descartes, “bu durumda, düşünce’yi meydana çıkaran ‘şey’in varolması gerektiği” kanaatinden hareketle, şu neticeye ulaşır: “Cogito ergo sum.”

Kartezyen metafizik itibariyle, “cogito (düşünüyorum)”dan, yukarıda anlattık, “şüphe edemeyiz”. Ancak, “Kartezyen analitik” itibariyle, “cogito (düşünüyorum)”dan, “sum (varım)”a, “Kartezyen analitik”e dayalı bir “muhakeme” yoluyla “geçmek” “mümkün” değildir. Bunu kısaca açıklayalım.

Tekrar edelim: “Şüphe etmek” bir “düşünme fiili”dir. Des- cartes’in, “yanılma” cihetinden “düşündüğü şey”, yani “tesis” de bir “düşünce”dir. “Tesis”, “res cogitans” itibariyle, “düşünce” nin “zihin” vasıtasiyle “düşünülmesi” neticesinde ortaya çıkar.
“Düşünce”nin, “düşünce’nin düşünülmesi” neticesinde oluşan “tesis”in ve “şüphe”nin “esas”ı aynıdır; bu “esas”, yani “dayanak”, “zihin”dir ve, “zihin” cihetinden “esas”, “res cogitans” dır. Bu itibarla, “tesis”den “şüphe edilmesi”, yani “tesis”in “yanılma” cihetinden “düşünülmesi”, “imkan”sızdır.

Şimdi soralım: “Şüphe etmenin”nin “imkan”sızlığından hareketle, “düşünen (cogito)”in “var olduğu (sum)” ileri sürülebilir mi?

Önce, Kartezyen metafiziğin incelenmesinde kullanacağımız bir “ayrım” yapalım: “Şey”, ya bizzat “kendi esası” cihetinden “var”dır, ya da bir “esas”a “dayanarak” “var”dır. Mesela, “res cogitans”, “kendi esası” ile “var”dır. “Düşünce”, bir “esas”a “dayanarak” vardır.

Bu “ayrım” sebebiyle, “res cogitans”a “varlık”tır demeyelim; asli mevcut diyelim. Düşünce”, elbette “var”dır ve bu itibarla “varlık”tır; ancak, “düşünce”, “asli mevcut” değildir. Her “asli mevcut”, bir ‘varlık ‘tır; ancak, her “varlık”, bir “asli mevcut’’ değildir.

“Aslen mevcut” olmayan “şey”, bir şekilde, “aslen mevcut olan”a “dayanarak” “var olur” ve “varlık” olur. “Düşünce” “zihne” “dayanan” “varlık”tır. “Kartezyen zihnin” esası, cogitans”tır.

“Res cogitans’ın hangi yolla “aslen mevcut” olduğu, Kartezyen metafizik itibariyle “bilinmez”; sadece, “yaratılma” yoluyla “Tanrı’ya bağlanır ve Kartezyen metafiziğin, her nasılsa, temeline, bir “analitik” dahilinde yerleştirilir. Bu konuyu daha fazla açmayacağız.

Bu itibarla, “sum”, “varım” şeklinde değil de, “aslen mevcudum” şeklinde anlaşılmalıdır. Çünkü, “aslen mevcut” olmadan “var olma”nın, “cogito ergo sum” cihetinden bir kıymeti bulunmaz. “Gölge” de “var”dır ve “varlık”tır; ancak, “gölge”, “aslen mevcut” değildir.

“Cogito”yu, Kartezyen metafiziğin esası itibariyle anlayabilmek için, “düşünce” ile bu “düşünce’nin düşünülmesi” neticesinde ortaya çıkan “düşünce”, yani “tesis” arasındaki “bağlantı”yı ele alalım.

“Tesis”, “düşüncesi” olduğu “düşünce”nin “bizzat kendisi” değildir. “Tesis”, “düşüncesi” olduğu “düşünce”nin, “zihin”deki bir “resmi”, bir “yansıması”dır; bir “temsil”idir. Üstelik, “tesis” de bir “düşünce”dir.

Bu noktada, “ayna” benzetmesine tekrar dönelim. “Şahıs” ile “ayna”da ortaya çıkan “aksi”, aynı çerçevedeki “fiziksel esaslar”a dayanır. Ancak, “ayna”yı kırarak, aynadaki “aksini” yoketsek de, “şahsı” yokedemeyiz.

“Şahıs” ile bu şahsın “resmi”ni ele alalım. “Şahıs” ile “resmi”, aynı çerçevedeki “fiziksel esaslar”a dayanır. “Şahsın” bu dünyadan ayrılması durumunda, “şahsın resmi”, bu dünyadaki mevcudiyetini aynen korur. “Resmi”ni yırtarak “şahsı” “parça’lara ayıramayız; bu dünyadan uzaklaştıramayız.

“Şahıs” ile “resmi” arasındaki bağıntı, bir “temsil bağıntısıdır. Bu “temsil bağıntısı” “tek yanlı”dır. “Resim, “şahsı” “temsil eder”; oysa, “şahıs”, “resmin” “temsili” değildir. Bunu şöyle de söyleyebiliriz: “Resim”, “şahsın resmi”dir; oysa, “şahıs”, “resmi’nin resmi” değildir. “Şahıs”, aynı zamanda “resminin bir “resmi” olsaydı, bu “temsil bağıntısı” “iki yanlı”, yani “yansımalı (refleksif)” olurdu. Bu mümkün değildir.

“Tek yanlı” bu “temsil bağıntısı”, sadece, ” ‘şahıs’dan ‘resim’ ” oluşturur. Bu bağıntı, “varlık (asli mevcut) yüklenmez” ve, “şahıs”dan “resmine ve “resminden de “şahıs”a “varlık (asli mevcut) aktarmaz”. Bu “temsil bağıntısı”, “şahıs”dan “resme” “varlık (asli mevcut)” aktarsa idi, “bir şahıs”, “tek yanlı” “temsil edilerek” “aynı iki şahıs” olurdu. Bu mümkün değildir, çünkü “bir şey”, “tek yanlı temsil edilmek” yoluyla, “aynı iki şey” olamaz.

“Resim” sadece “resimdir ve “varlığı (asli mevcudu)” “şa- hıs”ta bulunmaz; “şahıs” da sadece “şahıs”tır ve “varlığı (asli mevcudu)” “resim”de bulunmaz. Aksi takdirde, “resim” sadece “resim” olmazdı; “şahıs” da sadece “şahıs” olmazdı; yani, “tek yanlı temsil edilmek” yoluyla, “şahsın” ve bu itibarla da “resmîn” “kimliği” değişirdi. Bu mümkün değildir. “Tek yanlı” “temsil bağıntısı”ndaki “şahsın” ve “resmin” “varlık (asli mev- cut)”ları, sadece “kendileri”ne “ayrı ayrı mahsus”tur; bu “bağıntı” içerisinde de “kendileri”ne “ayrı ayrı mahsus” olarak kalır..

“Tek yanlı” “temsil bağıntısı”, “aslı mevcut” aktarmaz. “Tek yanlı” “temsil bağıntısı”, “varlık”ın “dayanağını da aktarmaz.

“Tek yanlı” “temsil bağıntısı”, “asli mevcut’un aktarılması”Veya ‘’varlık’’ın dayanağı’nın aktarılması” anlamında değil de, özel bir manada “varlık Aktaran’’ bir bağlantı dır; akşi takdirde, bu “bağlantı” vasıtasiyle “resim” oluşturulamaz. Ancak bu “özel” manadaki “aktarma”, “varlığın bizzat aktarılması” değildir. “Temsil bağıntısının mahiyetini incelemeyi, “metafizikçi”ye ve “mantikçi”ya bırakarak konumuza dönelim.

“Düşünce” ile, “düşünce’nin düşünülmesi” neticesinde “Kartezyen zihin”de ortaya çıkan “tesis”, esas itibariyle, “tek yanlı” bir “temsil bağıntısı”nın iki “unsur”udur; “tesis”, bu manada, “düşünce”nin, “düşünülmesi” yoluyla “zihin”de ortaya çıkan bir “temsil”idir.

“Tek yanlı” “temsil edilmek” yoluyla, “düşünce”nin “dayanağı”, “tesis”e “aktarılmaz”. “Tesis”, sadece, “düşünce”nin, “düşünsel” bir “resmi”dir. “Düşünce”nin “dayanağı”, kendisi de “düşünce” olan “tesis”de, bizzat “düşünce’nin düşünülmesi” itibariyle mevcut değildir. Bu bakımdan, “tesis”, “düşünce’nin dayanağı”na, yani “düşünce” itibariyle “faal zihne” “temas etmez”.

Dersek ki, “tesis”in “dayanağı” vardır, “tesis”in dayanağı “düşünce”nin de “dayanağı”dır ve bu “dayanak” “zihindir; bu ifade, Kartezyen metafiziğin analitiği itibariyle doğrudur. Çünkü, bu analitik itibariyle, her “düşünce”nin “dayanağı” “zihin” dir.Ancak, bu “dayanak”, yani “düşünce” itibariyle “faal zihin”, “şüphe” cihetinden gerekli olan “tek yanlı temsil bağıntısı” vasıtasiyle “aktarılmaz”; “düşünce’nin dayanağı”, yani “düşünce” itibariyle “faal zihin”, “düşünce’nin düşünülmesi” neticesinde oluşan “tesis”te mevcut değildir.

Oysa, “düşünce”nin “dayanağı”nın, yani “düşünce” itibariyle “faal zihnin”, bizzat “düşünce’nin düşünülmesi” vasıtasiy- le “tesis” te mevcut olması, “sum” ifadesinin ileri sürütebilmesi için esastır.

“Şüphe edilemeyen ‘tesis’ ” ile “düşünce’nin dayanağı olan ‘faal zihin’ “, bizzat “düşünce’nin düşünülmesi” cihetinden, yani “tek yanlı temsil bağıntısı” üzerinden Kartezyen metafizikte “bağlı” değildir. Sebeplerini anlattık.

Şöyle söyleyebiliriz: Kartezyen metafizikte, “şüphe etmenin imkansızlığından hareket ederek, “muhakeme” yoluyla “faal zihin” tesis edilemez.

Bu nedenlerle, Descartes, “Kartezyen metafizik”te, “cogito” diyebilir; ancak “sum”u, “cogito”ya, “ergo” diyerek “eklemle- yemez”.

“Düşünüyorum” diyebilir; ancak, buradan hareketle ve “Kartezyen analitik” itibariyle, o halde “aslen mevcudum” diyemez. Çünkü, “Kartezyen analitik” te kullanılan “tek yanlı” “temsil bağıntısı”, “tesis” ile “düşünce”yi, bizzat “düşünce’nin düşünülmesi” cihetinden, “düşünce”nin dayanağı olan “faal zihin” itibariyle birbirine bağlamaz.

“Düşünce” itibariyle “faal zihnin”, temsil yoluyla “tesis edilememesi” sebebiyle, “düşünen”in, bizzat “düşünce’nin düşünülmesi fiili” cihetinden “res cogitans” a “dayandığı”, Kartezyen metafizikte ileri sürülemez.

Bu bakımdan, “tesis”den “şüphe etmenin” Kartezyen metafizikteki “imkansızlığı”, Descartes’a, “düşünen Descartes”ın, yani “kendisi”nin, “asli mevcut” olarak tesis edilmesi imkanını vermez.

“Asli mevcut” olarak tesis edilemeyen “Descartes”ın, “hak ve hukuk”u, “ethik”i, ve de öbür “yanları” “esasen” tesis edilemez; buradan sonrası “Kilise”ye aittir. Bu itibarla “Descartes”, Grek-Latin-Kilise diyarındaki “yığınsal toplum”un “bireyi”dir; “birey” olarak “kimliği”, “yığınsal” dır ve “Kilise”ye dayanır.

Descartes, tekrarlarsak, “cogito” yoluyla “var olduğu (aslen mevcut olduğu)”nu kanıtlayamaz. “Sağ el” meselesi ile uğraşan bazı İngiliz “analitik mütefekkir”ler ise, Descartes’e göre daha ‘sağlam” vaziyettedir; hiç olmazsa, “sağ ellerî haricinde kalan kısımları şimdilik kurtulmuş görünmektedir. Burada duralım.

Kartezyen metafiziğin temel eksikliğinin farkına varan ve “varlık (asli mevcut)”ın “cogito” yoluyla tesis edilemeyeceğini gören Kant, çok kısa olarak bahsedelim, “varoluş”u, “rasyonel yeti”nin “zeminline ait bir “kategori” vasıtasiyle temellendirmeğe çalışmıştır; yani, “var”lık, “düşünme yetisi”nin “idrak et- tiği”ne “giydirdiği” bir “kılık”tır.                                                      ”

Oysa, daha önce de söyledik, Kant’ın bu yöndeki “düşünce manzumesi”, kuruluşu itibariyle hatalıdır. Bu “düşünce manzumesi” ile, Kant’ın “kategori”leri tesis ettiği “transandantal dedüksiyon”u kastetmiyoruz. Kastettiğimiz, esası, “ruh (Se- ele)”un, “idrak’ın zemini”nden “giderilmesi” olan ve, “transandantal estetik”, “transandantal dedüksiyon” ile “transandantal analitik”i de birbirine “bağlayarak” içeren “düşünce manzume- si”dir. Bu konuya girmiyoruz.

Grek-Latin-Kilise diyarında ortaya çıkan “varlık ispatları” ve, herhangi bir “şey”in “var olduğunun” bu diyarda bir türlü “ispat” edilememesi, bu diyardaki “düşünür”ün, “aşma özürlü yığınsal birey” olmasından kaynaklanır.

“Yığınsal birey”, “rasyonalite yetisi” vasıtasiyle “kendisi”ni veya bir “şey”i “tesis etmeye”, “kendisi”ne veya bu “şey”e “varlık (asli mevcut)” atfetmeye uğraşsa da, bu yolla “netice” elde edemez. Bu hususu, “esas”a dair birçok konuya değinmeden, sadece Kartezyen metafiziği örnek vererek kısaca anlattık.

Grek-Latin-Kilise diyarının fikriyatındaki “varlık (asli mevcut) ispatları”nın “sakat”lığı başlıbaşına bir inceleme konusudur. Bu “sakatlığı” sadece bir örnek ile kısaca gösterdik.

Oysa, Anadolu mayasının “ferdi birey”i için, “mayalanmak” ve “dönüşerek aşmak” esastır. Bu yolla “özgür (hür)” olunur. Anadolu mayası cihetinden “özgür (hür)” olan, “kendisi”ni herhangi bir yeti vasıtasiyle “tesis etmeye” de, “var olduğunu ispatlamaya” da gerek duymaz. Neden duysun ki ? “Aşikar’’ı “muhakeme” yoluyla “söze dökmek”, Anadolu mayasında “abes”tir; (“irrasyonel” sözcüğü, bu manada “abes”i karşılamaz)…

Prof.Dr.Yalçın Koç – Anadolu Mayası,syf:37-49