Cifir ilmi ve haddini bilmek üzerine

Bir gazetenin “Açık Görüş” ekinde Şaban Bıyıklı ismindeki birisi haddini aşarak cifir ilmi üzerinden BediüzzamanSaid Nursi’ye ilişmiş. Bu kişilere sarf ettikleri kaba sözlerin karşılığı olarak şimdi benim yaptığım gibi ilmi açıklama yapmak ne derece doğrudur bilemiyorum. Zira anlayacağı dilden konuşmak yani düşmüş olduğu çukurda kullanılan lisan ile cevap vermek gerekir. Ne var ki bazı nedenlerle bunu içime atıp elimden geldiği kadar nezaket kurallarına göre cevap vereceğim.

Bıyıklı, cifir ilmi ile ilgili olarak “sözde bilim” yakıştırması yapmış ve bu ilmin dinden çıkmış birisi tarafından uydurulduğunu ifade etmiş. Yazısında Bediüzzaman’ı eleştirmek yerine bu ilmi kullandığı için topluma ve inanan insanlara zarar verdiğini ifade ediyor. Daha öncede bu zat gibi bazı ulema-i zahir, cifir ilmini ve ebced hesabını inkar ederek bu ilme en ince noktalarına kadar nüfuz edebilen Bediüzzaman’a ilişmek istemiştir. Bu konunun bir hayli uzun olabilecek ve ancak konunun uzmanlara mahsus yazı yazılması ve izah edilmesi ilmi açıdan gerekiyor. Lakin okuyucuları sıkmamak için elimden geldiğince kısa olarak ifade etmeye çalışacağım.

Her şeyden önce kutsal kitabımız olan Kur’an‘da 29 sûrenin başında bulunan 14 hece harfini ihtiva eden ve mükerrerlerle beraber sayıları 78’e ulaşan münferid harflerin bulunduğu sûre ve âyetlerin varlığı, bu ilme delalet eder. Bu ayetler, birer şifre olup ancak ilimde rasih olanların anlayabileceği hazinelerle ve hikmetlerle doludur.

Bu ayetlerin meşhur adı “Huruf-i mukatta’a”dır. Bu sistemde yer alan hece harflerine “el-hurûfu’l mukatta’a” veya “münferid harfler” denilir. Cifir ilmini inkâr edenler öncelikle bu ayetlerin varlığından habersiz oldukları için büyük bir cehalet içerisindedirler. Rabbimden bu insanlara ilim, akıl ve izan nasip etmesini niyaz ediyorum.

Said Nursî bu konuda şöyle der: “Ehl-i hakikatin çok ileri giden bir kısmı, Kur’ân’ın kelimâtında pek çok münâsebâtı ve sâir âyetlere, cümlelere bakan vücûhları, alâkaları göstermişler. Hususan ulemâ-i ilm-i hurûf daha ileri gidip, bir harf-i Kur’ân’da bir sayfa kadar esrârı, ehline beyân ederek ispat etmişler.

Konuyu daha iyi anlayabilmek için 1. Şua’da geçen “İzahtan evvel mühim bir ihtarı” ve lüzumlu dört-beş noktayı beyan edelim:

“Birinci Nokta: Hadîste varid olduğu gibi, “Herbir âyetin mana mertebelerinde bir zâhiri, bir bâtını, bir haddi, bir muttalaı vardır. Bu dört tabakadan herbirisinin (hadîsce “şucûn ve gusûn” tabir edilen) füruatı, işaratı, dal ve budakları vardır. ” mealindeki hükmüyle, Kur’an hakkında nâzil olan bu âyet-i kudsiye, fer’î bir tabakadan ve bir mana-yı işarîsiyle de Kur’an ile münasebeti çok kuvvetli bir tefsirine bakmak, şe’nine bir nakîse değil. Belki o lisan-ül gaybdaki i’caz-ı manevîsinin muktezasıdır.

İkinci Nokta: Bir tabakanın mana-yı işarîsinin külliyetindeki efradının bu asırda tezahür eden ve münasebeti pek kuvvetli bir ferdi Risalet-ün Nur olduğunu, onu okuyan herkes tasdik eder. Evet ben,Risalet-ün Nur’un has şakirdlerini işhad ederek derim:

Risalet-ün Nur sair te’lifat gibi ulûm ve fünundan ve başka kitablardan alınmamış. Kur’andan başka me’hazı yok, Kur’andan başka üstadı yok, Kur’andan başka mercii yoktur. Te’lif olduğu vakit hiçbir kitab müellifinin yanında bulunmuyordu. Doğrudan doğruya Kur’anın feyzinden mülhemdir ve sema-iKur’anîden ve âyâtının nücumundan, yıldızlarından iniyor, nüzul ediyor.

Üçüncü Nokta: Resâil-in Nur baştan başa ism-i Hakîm ve Rahîm’in mazharı olduğundan bu üç âyetin âhirleri ism-i Hakîm ile ve gelecek yirmibeşinci dahi Rahman ve Rahîm ile bağlamaları münasebet-i maneviyeyi cidden kuvvetlendiriyor. İşte bu kuvvetli münasebet-i maneviyeye binaen deriz ki: “tenzülil kitab” cümlesinin sarih bir manası asr-ı saadette vahiy suretiyle Kitab-ı Mübin’in nüzulü olduğu gibi, mana-yı işarîsiyle de, her asırda o Kitab-ı Mübin’in mertebe-i arşiyesinden ve mu’cize-i maneviyesinden feyz ve ilham tarîkıyla onun gizli hakikatları ve hakikatlarının bürhanları iniyor, nüzul ediyor diyerek şu asırda bir şakirdini ve bir lem’asını cenah-ı himayetine ve daire-i harîmine bir hususî iltifat ile alıyor.

Dördüncü Nokta: İşte bu risalede mezkûr otuzüç âyet-i meşhurenin bil’ittifak tekellüfsüz, manaca ve cifirce Risâle-in Nur’un başına parmak basmaları ve başta Âyet-in Nur on parmakla ona işaret etmesi; eskiden beri ulema ortasında ve edibler mabeyninde meşhur bir düstur ve hakikatlı bir medar-ı istihracat ve hattâ hususî tarihlerde ve mezar taşlarında ediblerin istimal ettikleri maruf bir kanun-u ilmî iledir. Eğer o kanuna tasannu’ karışmazsa, işaret-i gaybiye olabilir. Eğer sun’î ve kasdî yapılsa, yalnız bir letafet, bir zarafet, bir cezalet olur.

Evet edibler hususî ve şahsî tarihlerde onun taklidini yapmakla kelâmlarını güzelleştirdikleri, hem cifir ilminin en esaslı bir kaidesi ve mühim bir anahtarı olan makam-ı ebcedî ile işaret ise; her cihetle ayn-ı şuur ve nefs-i ilim ve mahz-ı irade ve tesadüfî halleri olmayan ve lüzumsuz maddeleri bulunmayanKur’anın bu kadar âyât-ı meşhuresi icma’ ile ve ittifakla Risâle-in Nur’a işaret ve tevafukları sarahat derecesinde onun makbuliyetine bir şehadettir ve hak olduğuna bir imzadır ve şakirdlerine bir beşarettir.

Beşinci Nokta: Bu hesab-ı ebcedî, makbul ve umumî bir düstur-u ilmî ve bir kanun-u edebî olduğuna deliller pek çoktur. Burada yalnız dört-beş tanesini nümune için beyan edeceğiz:
Birincisi: Bir zaman Benî-İsrail âlimlerinden bir kısmı huzur-u Peygamberî’de sûrelerin başlarındaki “Elif, lami mim, kef ha ya ayn, sad” gibi mukattaat-ı hurufiyeyi işittikleri vakit, hesab-ı cifrî ile dediler: “Ya Muhammed! Senin ümmetinin müddeti azdır. ” Onlara mukabil dedi: “Az değil. ” Sair sûrelerin başlarındaki mukattaatı okudu ve ferman etti: “Daha var. ” Onlar sustular.

İkincisi: Hazret-i Ali Radıyallahü Anh’ın en meşhur Kaside-i Celcelutiyesi, baştan nihayete kadar bir nevi hesab-ı ebcedî ve cifir ile te’lif edilmiş ve öyle de matbaalarda basılmış.
Üçüncüsü: Cafer-i Sadık Radıyallahü Anh ve Muhyiddin-i Arabî (RA) gibi esrar-ı gaybiye ile uğraşan zâtlar ve esrar-ı huruf ilmine çalışanlar, bu hesab-ı ebcedîyi gaybî bir düstur ve bir anahtar kabul etmişler.

Dördüncüsü: Yüksek edibler bu hesabı, edebî bir kanun-u letafet kabul edip, eski zamandan beri onu istimal etmişler. Hattâ letafetin hatırı için, iradî ve sun’î ve taklidî olmamak lâzım gelirken, sun’î ve kasdî bir surette o gaybî anahtarların taklidini yapıyorlar.

Beşincisi: Ulûm-u riyaziye ulemasının münasebet-i adediye içinde en latif düsturları ve avamca hârika görünen kanunları, bu hesab-ı tevafukînin cinsindendirler. Hattâ fıtrat-ı eşyada Fâtır-ı Hakîm bu tevafuk-u hesabîyi bir düstur-u nizam ve bir kanun-u vahdet ve insicam ve bir medar-ı tenasüb ve ittifak ve bir namus-u hüsün ve ittisak yapmış. Meselâ; nasılki iki elin ve iki ayağın parmakları, a’sabları, kemikleri, hattâ hüceyratları, mesamatları hesabca birbirine tevafuk ederler. Öyle de; bu ağaç, bu baharda ve geçen bahardaki çiçek, yaprak, meyvece tevafuk ettiği gibi, bu baharda dahi az bir farkla geçen bahara tevafuk ve istikbal baharları dahi mazi baharlarına ihtiyar ve irade-i İlahiyeyi gösteren sırlı ve az farkla muvafakatları, Sâni’-i Hakîm-i Zülcemal’in vahdetini gösteren kuvvetli bir şahid-i vahdaniyettir.

İşte madem bu tevafuk-u cifrî ve ebcedî, bir kanun-u ilmî ve bir düstur-u riyazî ve bir namus-u fıtrî ve bir usûl-ü edebî ve bir anahtar-ı gaybî oluyor. Elbette menba-ı ulûm ve maden-i esrar ve fıtratın tercüman-ı âyât-ı tekviniyesi ve edebiyatın mu’cize-i kübrası ve lisan-ül gayb olan Kur’an-ı Mu’ciz-ül Beyan, o kanun-u tevafukîyi işaratında istihdam, istimal etmesi i’cazının muktezasıdır.”

Bu ihtar ve cevaptan Kur’an’ın her kelimesinin hatta bir harfinin dahi ne kadar önemli olduğu kitap yazılacak kadar derin hakikatleri ihtiva ettiği anlaşılmaktadır. Bu nedenle “Cifir” ilmini inkar etmek doğrudan doğruya Kur’an hazinelerinin ortaya çıkmasını engellemekten başka bir şey değildir.

Bu ilim, Bıyıklı’nın ifade ettiği üzere uydurulmuş ve İslamiyetten sonra ortaya çıkmış değildir. Yahudi âlimleri Tevrat’tan gelen malumatlarıyla huruf-u mukatta ile tarih verilebildiğini bildikleri anlaşılıyor. Harflerden tarih anlaşılması ise ebced hesabına dayanmaktadır. Bu hesaba göre her harfin bir rakam değeri vardır ve Kur’an bir yandan harflerle manaları anlatırken, bir yandan da bazı tarihlere işaretler etmektedir. Mesela, elif lam mim “71” ettiği için Yahudiler, ümmetinin ömrü az demişler.

Bu hususla ilgili olarak cifir ilminin hakikatının teyid eden tarihte o kadar çok örnek vardır ki: Mesela,Kur’an‘da güzel belde manasına gelen “beldetün tayyibetün” ibaresinin İstanbul’un fetih tarihini gösterdiğini Osmanlı alimleri keşfetmişlerdir.

Bu ebced hesabı ve daha geniş ifadesi ile cifir ilmi, gizli, ince fakat makbul bir ilimdir. Peygamberimiz (asm)’ın yahudilere aynı tarz ile cevap vermesi bu hakikati gösterdiği gibi, Kur’an‘dan yapılan bir çok tarih tesbitleri de bunu isbat eder. Mesela Yavuz döneminin büyük âlimi İbn-i Kemal Hazretleri Mısır’ın fetih tarihini bir ayetten çıkarmıştır.

ÜstadBediüzzaman da ilm-i cifirle pek çok tarihleri Kur’an‘dan çıkarmıştır. Mesela Kevser suresinden İstanbul’un fetih tarihini çıkarmasının yanında yine aynı suresinden Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılış tarihini dahi bulmuştur. Hatta Osmanlılar’ın Avrupa’ya ilk ayak bastığı tarihi dahi çıkarmıştır.

Ayrıca İslam dünyasında Hz. Ali, Cafer-i Sadık, Muhyiddin-i Arabî ve Nercmeddin-i Kübrâ gibi en büyük âlimlerin ilm-i cifirle meşgul olup üstadlık yapmaları da onun makbuliyetine çok kuvvetli bir delildir.

Bediüzzaman “Elbette nev-i beşer, âhir vakitte ulûm ve fünûna dökülecektir. Bütün kuvvetini ilimden alacaktır. Hüküm ve kuvvet ise, ilmin eline geçecektir. ” Hem o Kur’ân-ı Mu’cizü’l-Beyan, cezâlet ve belâgat-ı Kur’âniyeyi mükerreren ileri sürdüğünden remzen anlattırıyor ki: “Ulûm ve fünûnun en parlağı olan belâgat ve cezâlet, bütün envâıyla âhirzamanda en merğub bir suret alacaktır. Hattâ insanlar, kendi fikirlerini birbirlerine kabul ettirmek ve hükümlerini birbirine icra ettirmek için, en keskin silâhını cezâlet-i beyandan ve en mukavemetsuz kuvvetini belâgat-ı edâdan alacaktır. ” Diyerek Kuran’ın bu mucizevi yönünü ele almakta ve insanlığın son döneminde en keskin silahının belagat ve cezalet olduğunu ifade etmektedir.

Belagat, son zamanlarda İngilizceden alınarak söylendiği hali ile “retorik” en kısa ifadesi ile muktezai hale mutabık söz söyleme sanatı olarak ifade edilmektedir. Bunu basitleştirerek “mevcut hale en uygun söz söylemek” şeklinde söyleyebiliriz. İşte herşeyin Kitab-ı Mübînde mevcud olduğunu tasrih eden “ve lâ ratbin ve lâ yâbisin illâ fî kitâbin mubînin” Âyet-i Kerîmesinin hükmüne göre; Kur’an-ı Kerim, zâhiren ve bâtınen, nassen ve delâleten, remzen ve işareten her zamanda vücuda gelmiş ve gelecek her şeyi ifade ediyor.

Yine başka bir Ayette “Yeryüzündeki ağaçlar kalem, deniz de arkasından yedi deniz daha katılıp (mürekkep) olsaydı, yine de Allah’ın sözleri bitmezdi. Doğrusu Allah güçlüdür, halimdir. “(Lokmân, 31/27). Bediüzzaman bu ayeti şöyle tefsir ediyor: “De ki: Rabbimin sözleri(ni yazmak) için denizler mürekkep olsa ve bir o kadar da ilâve etsek dahi, Rabbimin sözleri bitmeden önce o denizler tükenir. ”

Ayetin manası şöyle anlaşılabilir: Denizleri ne kadar geniş ve büyük görürsen gör, bil ki bunlar sınırlıdır. Ama Allah’ın ilmi sonsuzdur. Sınırlı olan şey, kesinlikle sınırsız olana yetmez.

Bediüzzaman bu ilmi kullanırken şu hususu da atlamamış ve demiştir ki “Ve o risalede, biz demiyoruz ki, “ayetin mana-yı sarîhi budur; ” ta hocalar “Fihi nazarun (bir bakalım)” desin. Hem dememişiz ki, “Mânâ-yı işârînin külliyeti budur. ” Belki diyoruz ki, mana-yı sarîhinin tahtında müteaddit tabakalar var; bir tabakası da, mana-yı işârî ve remzîdir. Ve o mana-yı işârî de, bir küllîdir; her asırda cüz’iyatları var. Risale-i Nurdahi bu asırda o mana-yı işârî tabakasının külliyetinden bir ferttir. Ve o ferdin kasten bir medar-ı nazar olduğuna ve ehemmiyetli bir vazife göreceğine, eskiden beri ulema beyninde câri bir düstur-u cifrî ve riyaziyle karineler, belki hüccetler gösterilmişken, Kur’an’ın ayetine veya sarahatine değil incitmek, belki i’câz ve belağatine hizmet ediyor. Bu nevi işârât-ı gaybiyeye itiraz edilmez. Ehl-i hakikatın, nihayetsiz işârât-ı Kur’aniyeden had ve hesaba gelmeyen istihracatlarını inkâr edemeyen, bunu da inkâr etmemeli ve edemez.

Bu cifir meselesini teferruatlı ve akademik bir anlayışla yazayım dedim fakat tam 69 word sayfası büyüklüğünde neredeyse bir kitap yazmak icap edecekti. İbni Sina’nın “sözün güzelliği kısalığındadır” demesine binaen kısa kesip arif olan onu anlar diyerek Bıyıklı gibi sathi nazarlara cevap vermek değil bu ilmi anlamak isteyenlere yardımcı olmayı murad ettim. Rabbim bu ilimden istifade etmeyi cümle İslam’a nasip etsin, vesselam…