Allah’ın İlk Varlık Karşısındaki önceliği Zât ve Şeref İtibarıyladır

Yetmiş İkinci Fasıl 

Bil ki, söz arasında beliren bu fasıllarının faydası çoktur. Fakat burulan çok az kimse yararlanır. İlmi ve aklıyla gurur duyan kimse çoğu kez bun­dan ne etkilenir ne de yararlanır. Bunlar arızî olarak belirtilince bana yakı­şan şey belirtildiği ölçüde özetlemek ve şunu söylemektir: Belli olmuştur ki, “Âlem zaman itibarıyla kadîmdir.” diyen kimsenin sözü sırf kafa karışık­lığı olup, sözün böyle tertip edilmesi de son derece bozuktur.

Bunu duyan birisi şöyle itiraz edecektir: “Diyelim ki, ben, yer ve gökler hakkında bunu doğru kabul ettim. Bu takdirde senin yaratılan ilk mevcut hakkındaki gö­rüşün ne olacaktır? O Yüce Yaratıcı’nın varlığına varlıkça eşzamanlı mıdır? Şâyet “Evet” dersen, onunla birlikte kadîm bir varlık tespit etmiş olursun. “Hayır” dersen bu takdirde şu ihtimalleri varsayarız: şâyet o yokken var olmuşsa kemâl sebebi mevcut iken bundan önce niçin var olmamıştır? Var olduğu sırada bir sebep mi zuhur etti yoksa sebepsiz mi oldu? Eğer “Se­bepsiz oldu.” dersen bu muhâldir. Zira bu cevap, hâdisin sebepsiz ortaya çıkışını gerektirir.

Şâyet “evet” diyecek olursan bu takdirde sebebi zuhur etmiş demektir. Yoklukta aynı hâl üzere devam eden ma‘dûm bir sebebin açığa çıkması ve sonra ilk mevcudun var olması muhâldir. Zira onun va­cibin zâtında ortaya çıkması muhâldir. Şöyle ki, vâcibden başkası yoktur ki, bu sebep ilk varlığın şartı olsun. Nitekim yokken var olan bir mevcut hakkında söylediklerin de böyleydi.

Bil ki, once ve sonra zaman var olduktan sonra mevcut olmuştur. O vakit sadece zât ve şeref önceliği vardır. “O vakit” ifademiz de mü- teşâbihdir. Çünkü o da zamanın varlığını hissettirir. Zâtıyla vâcib olan varlık ile ondan hâdis olan varlıklar arasındaki zât ve şeref önceliğinin bir sonu ve sınırı yoktur. Bu durumda şu sözümüzden daha doğru bir söz olamaz: “Allah sonsuz bir öncelikle ilk mevcuttan önce idi.” Muhte­melen şimdi Hz. Peygamberin şu sözünün anlamı sana âgâh olacaktır:

“Allah, ruhları cesetlerden iki bin yıl önce yarattı.” O niçin bu önceliğe sonlu bir zaman takdir etti; bu büyük bir sırdır. Her mümkünden her mümküne giden yol sonlu; her mümkünden vâcibe giden yol ise sonsuz­dur. Bu böyle olmasaydı sonlu olanın sonsuzdan daha çok olması gerekir­dir ki, bu da muhildir. Bu hükümler, mârifet gözünün idrak ettiği evve­liyattandır. Onları idrak etmenin yolu akıl gözüne kapalıdır. Onları idrak etmede aklına ve küçük vasıflarına tamah etme!

 

Aynulkudat el-Hemedani Zübdetü’l-Hakaik(Hakikatlerin Özü)-Şekva’l Garib(Garibin Şikayeti),syf:176-178

Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başk