Tevbeye Muvaffak Olabilmek İçin Sebebleri

Tevbeye muvaffak olabilmek için sofiler birçok usuller tayin etmiş­lerdir; âdab kitablarından taleb edilir. Burada mühim olan İlmî, fiilî ve hâlî olmak üzere sekiz sebebi beyan etmeyi münasib gördüm.

Tevbeye muvaffak olmanın, İlmî olarak üç sebebi vardır:

Birincisi, günahların kul ile Allah arasında perde olduğunu; kalbi Allah Teâlâ’nın sevgisinden gayra döndürdüğünü; ve bu yüzden Allah Teâlâ’nın gazab kapılarını açtığını bilmektir.

İkincisi, rücû’ edilen günahtaki hicabı bilmektir. Cahiller şöyle dur­sun, birçok ehli ilim dahi bunu bilemediklerinden, birçok günahlara dü­şerler; ve kendilerinin iyi bir şey yaptıklarını zannederler. Halbuki insan, kendisiyle mahbûbu ve ma’bûdu olan Allah Teâlâ’nın arasına giren hicabı bilmezse, Mahbûb’una ve Ma’bûd’una kavuşması imkansızdır. Bu cihetle günahtan tiksinmek, Allah Teâlâ’ya iman etmek şubesinden sa­yılmıştır. Yani tiksinmemek, imanın en büyük şubesini, Allah Teâlâ’nın sevgisini ve korkusunu kalbden siler. Tiksinmek de sevgisini celbeder. Bu itibarla Müslim ve Buhârî’nin de tahric ettiği Ayşe radıyallâhu Teâlâ anhâ’dan gelen bir rivayette Rasûlullah sallallâhu aleyhi ve sellem şöy­le buyurdu:

“Gerçekte kul, “(günahının hicab olduğunu bilip suçunu) itiraf ederse, sonra da tevbe ederse; Allah Teâlâ Kendisi’ne dönüşünü kabul eder (ondan razı olur).’’ Çünkü itiraf, iki şeyi gerektirir: Birincisi, günahın hicab olduğunu; İkincisi, Allah Teâlâ’nın o hicabı ortadan kaldırıp afuvu ile mazhar edeceğini..

Tevbeye muvaffakiyetin İlmî üçüncü sebebi, kulun kendisinin bizzat nefsinde tevbeye muktedir olmadığını, Allah Teâlâ’nın kulunun kalbinde tevbeyi yaratıp, sebeblerini kolaylaştırdığını bilmesidir. Bu itibarla tevbe etmek, Allah Teâlâ’nın kudret sıfatına inanmak şubesine bağlanmış olur.

Nitekim “…Sonra Allah (Teâlâ) onların dönüşleri­ni kabul eder; dönmeleri için..” mealindeki Et-Tevbe sûresinin 118’inci ayetinde bu beyan edilmiştir. Demek tevbeye muvaffakiyet, önce Allah tandır, sonra kuldandır, işte buna inanan kimse, Allah Teâlâ’ya yalvarır.

Tövbeye muvaffak olabilmenin İki fiili sebebli vardir:

Birincisi, duası kabul olan zevata hizmet atmaktır. Tevbeye en çok bununla muvaffak olunmuştur. Bir fakire sadaka verirsin; duasını alırsın. Bir âlime hizmet edersin; duasını alırsın, özellikle ehil İrşadın hizme­tiyle.. Bu hususta menakıb kitablarında çok vukû bulmuş hikayeler var­dır.

Münâvî’nln de naklettiği üzere, meşhur muhtasar sahibi şeyh Halil Mâlikî’nin şeyhi, kenefin temizlenmesi İçin dışarıya temizleyiciyi arama­ya çıkmış; o sırada Şeyh Halil gelmiş; abdest tazelemeye çıkınca, “Nasıl­sa Şeyh hazır değildir, bâri ben burayı temizleyeyim.” demiş ve başla­mıştır. Şeyhi dönüşte bir gencin sırtında sepet, elinde süpürge, kürek ve levazımlarıyla kenefi temizlediğini görünce ellerini kaldırıp; “Allâh’ım, bu genç bizim kenefimizi temizledi; Sen de onun kalbini temizle.’ diye dua etmiştir, işte Şeyh Halil’in ameli, hepsi bu kadar. Şu ana kadar birçok insanlar onun fazlu kemâlinden faydalanmaktadır.

İmam Yâfiî diyor ki: “Birçok ayyaşlar suçlarını bildikten sonra, nefsle- rini ayak altına alarak meşayıhın hizmetine girdiler; ve Allah Teâlâ onla­ra sevgi kapısını açtı. Nitekim Ebû Yûsuf, imam Ebû Hanife’nin hizme­tinde kusur etmediği için Allah Teâlâ onu talebelerinin en meşhuru kıl­mıştır.”

İkincisi, seher vakitlerinde zikir ve istiğfarda bulunmaktır.

Hâli olarak da üç sebeb vardır

Bunun da birincisi, kötü arkadaşları bırakmaktır. Yani fısktan önce fâsıkı; isyandan önce âsiyi terketmektir. Bu terke muvaffak olmayan, İyi kimselerle arkadaşlığı devam ettiremez. Buna teberrî ve tevellî denilir. Yani kötü insanlardan kaçmak, iyilere sığınmak demek isteniliyor, iyi ar­kadaşı bulamayan, kâmil insanı, yani velî-i mürşidi bulamaz. Mesela bir hasta bir doktora gider, Allah ona şifâ verir; şâir hastalara doktorun maharetini bildirir; onların doktora gitmelerine vesile olur. Böylece iyi ar­kadaşın nasihatiyle veli-i mürşidi bulursun ve hizmetine devam edersin.

İkincisi, irşad yoluna engel olan sebebleri terketmektir. Nitekim imanın en üstün şubesi, kelime-i tevhiddir; en aşağısı, yolda eza cefa vereni temizlemektir; maddi olsun manevi olsun.

İmam Gazâlî bu yola, “sohbet” ismini vermiş ise de, aslında hizmete girmek demek istemiştir.

Terk, pişmanlık ve sarılmak şartıyla günahkâr; mü’min kardeşinin duasını aldı mı, Allah Teâlâ da buna mukabil tövbesini yani rücûunu ka­bul eder. Kabul ettiyse günahını setreder. Setrettiyse, salihlerin zümre­sine katar. O zaman sanki kendisi günah işlememiş gibidir. Nitekim İbnu Mâce, Tabarânî ve Beyhakî’nin tahric ettikleri, ibni Mes’üd’dan gelen mürsel bir hadiste şöyle buyrulmuştur:

“Günahtan dönen bir kimse, günah işlememiş kimse gibidir.”

Tîbî diyor ki: «Burada mübalağa yoluyla, nâkısın kâmile İltihakı vardır; “Zeyd aslan gibidir” dediğimiz gibi. Nitekim tevbe eden bir müşrik, masum olan nebilerle muadil değildir, binaenaleyh masum olur demek değildir. Nefsi kırılır, zayıf olur, hevâ ve hevesi gider; çocukluk hevesleri gittiği gibi..»

Üçüncü sebeb, günahlar takdirle olduğu gibi, tevbe ve afuvun da mukadder olduğuna inanmak şartıyla, tedariki mümkün olan taksiratını tedarik etmektir. Yani namaz, oruç gibi borçları ödemeye çalışmaktır. Tevbenin ruhu da budur.

Makbul Olan Nasuh Tövbenin Şartları

Allah Teâlâ’nın hoşnut olduğu tevbenin ittifâkî beş şartı vardır:

Birincisi, yapmış olduğu günahı bilfiil terketmektir. “Tevbeye Muvaf­fak Olabilmek İçin Sebebler” başlığı altında bu izah edilmişti.

İkincisi, yapmış olduğu günahtan son derece pişman olmaktır.

Üçüncüsü, ikinci bir kez aynı günaha dönmemeyi azimlemektir.

Eğer günahta bir insanın hakkı varsa, dördüncü şart olarak, hukuku sahibine iade etmektir. Hak sahibi yok ise mirasçılarına vermek, hakkı geri vermeye imkan bulunmazsa helalleşmek gerekir. Eğer kendisiyle kul arasındaki, zina gibi haklar ise, suçunu teşhir etmesi şart olmayıp, sadece “Büyük küçük hakkın bana geçmişse, kardeşim hakkını helal et.” der ve binaenaleyh kendisiyle Allah arasında tevbe eder, pişman olur.

Beşincisi, kazası mümkün olan, oruç, namaz ve hac gibi ibadetleri kaza etmektir. Kazanın vakti yoktur. Mesela özürlü özürsüz namazı terk eden kimsenin, tevbesi anından itibaren, eda hakkında ulaştığı vaktin farzını eda etmesi farz olduğu gibi, geçirmiş olduğu farzları da kaza etmesi farz olup tevbenin şartındandır. Namaz kazasını yapmayanın, eda hakkında tevbesi sahih olduğu halde, kaza hakkında sahih değildir.

Zamanımızda tevbe edenler, bu şartı ihlal etmektedirler. Namaz kazalarını yapmadan, habire nafileyle uğraşırlar. Bu doğru değildir; şey­tanın tuzağıdır. Nafile ile tekarrub, farzın ikmâlinden sonradır. Ancak Ha­nefî mezhebine göre, fıkıh kitablarında beyan olduğu üzere, Hanefiyy-ul -mezheb bir kimsenin, kazaya borçlu olduğu halde nafileye niyet etmesi sahihtir; yani günahkâr olmaz. Hanefînin dışındaki müctehidlere görey­se, nafileyi işlemekle günahkâr olur. Mesela sabah namazını geçiren kimse, öğlenin sünnetini kılabilir; diğer müctehidlere göre kılamaz.

Bu takdirde bir lira zekata borçlu olan kimsenin, bin lira sadaka vermesi merduddur. Hanefîlere göre merdud değildir. İttifâken, bir kimse zekat niyeti olmaksızın malının kısm-i a’zamîsini de sadaka verse, malının hepsini tasadduk etmedikten sonra zekat borcu sâkıt olmaz. Oruç da böyledir. Mesela namaz gibi farzları bile bile terketmekte iki günah vardır: Birincisi, farzı terketmek; İkincisi, farzı vaktinden çıkarmak yani tehir etmek.. Uyku, unutkanlık, hâsılı şer-î özrün dışında, bir farzı mesela namazı özürsüz tehir etmek büyük günahlardandır. Bu günah, kaza et­mekle dahi afuv olmaz. Aynı zamanda, kazasız tevbeyle de afuv olmaz.

Kaza edilmesi, tehirinin; tevbe ise terkinin bedeli olur. Binaenaleyh, kazasız tevbe edenin, namazda tevbesi kabul değildir. Çünkü tevbenin birinci şartı, bilfiil günahı terk etmektir. Kaza etmeyen tehir günahından fiilen dönmemiştir.

Bazı serseriler, namazı kazaya bırak dıyorlar.. Hele bir düşünelim.. Türkçede kaza ne demek?. Şimdi: “Arabaya kaza yaptır” denilir mi?. Acaba, namaz ellibin sene cezaya sebeb olurken, kazaya bırak nasıl denilebilir?!. Bunlar namazın ne olduğunu, galiba idrak etmemişlerdir. Ümmetin ittifakıyla, tevbe, Allah’ın rızasını kazanmanın ilk kapısıdır. Tevbesi sahih olmayanın rızayı kazanması mümkün değildir. Allah Kendi fazlından afuv ederse, o, meselemizin dışındadır. Ya her bir vakte ellibin vakit ceza verirse?.. O da Kendisi’ne havaledir.

Hac, zekat ve orucun hükmü de namaz gibidir.

Nasuh tevbesinin olabilmesi için, yukardaki beş şartın tahakkuku şarttır. Anlaşıldı ki tevbe-i nasuh, kesinlikle pişman olmaktan, ma’siyete son vermekten ibarettir. Bu şartlarla birlikte emîr-ul-mü’minin Ali kerremallâhu vecheh şöyle demiştir: Tevbe, günahlardan pişman olunması; farzların iade edilmesi; hakların sahihlerine verilmesi yahud hak sahih­leriyle helalleşilmesi; ikinci bir kez dönmemenin azimlenmesi; nefsin ma’siyette günaha alıştırıldığı gibi, taate alıştırılıp terbiye edilmesi; ve taatin acılığının ona tattırılması olmak üzere attı şartır.” Bu nasuh tövbe­sidir; ve sadıkların tövbesidir. Bu şekilde tevbe eden kimsenin günahları da taate çevrilir. İçte “Günahından tevbe eden, günah işlememiş gibidir.” mealindeki hadîsin hakikati burada anlaşılmıştır.

Amma Ibnu Hazm’ın: “Bir içkicinin günah işlemesi zamanında öde­miş olduğu farzları da iade etmesi gerekir’’ demesine, Hazreti Ali’nin sö­zü delil olmaz. Çünkü Hazreti Ali’nin “farzların iade edilmesi ” sözünden maksadı, ödenmiş farzlar değil, terkedilmiş farzlardır.

Allah Teâlâ kuluna Et-Tahrîm sûresinin 8’inci ayetinde tevbe-i nasûhu emreder:

“Ey iman edenler, samimi ve gerçek bir dönüşle Allah’a dö­nün…”

Allah Teâlâ bu şartlarla tevbe eden kimseye rıza kapısını açar; on­dan razı olur; hatasını örter. Sonra böyle tevbe ettiği halde bir kimsenin ikinci bir kez kayması mümkündür, olabilir. Olduğu takdirde, önceki tevbeyle afuv edilmiş günahlarının iadesini gerektirmez. Önceki tövbey­le, önceki günahlar silinmiştir, mağfiret olmuştur; ikinci bir kez dönmez.

Müslim ve Buhârî’nin de tahric ettikleri Ebî Hureyre’den gelen bir rivayette Rasûlullah sallallâhu aleyhi ve sellem, Rabb’inden naklen şöyle buyurdu:

“Hakikaten bir kul bir günah işledi. Akabinde (nasuh tevbeyle): ‘Ey Rabbim, günah işledim; onu mağfiret et’ dedi. Onun Rabb’i (meleklere): ‘Kulum, gerçekte kendisinin bir Rabb’i var; günahları mağfiret eder; onunla yakalar diye bilmiştir inanmıştır). Kulum için mağfiret ettim’ dedi. Sonra (kul) Allah’ın dilediği kadar durdu. Son­ra bir daha günah işledi. Akabinde (nasuh tövbeyle):*Ey Rabb’ım, bir daha günah işledim; onu mağfiret et’ dedi. Bunun üzerine (Allah meleklerine): ‘Kulum, gerçekte kendisinin bir Rabb’i var; günahları mağfiret eder; onunla yakalar diye bilmiştir (inanmıştır). Hakîkaten Ben Kulum İçin mağfiret ettim’’ dedi. Sonra (kul) Allah’ın dilediği kadar durdu. Sonra bir daha günah işledi. Akabinde (nasuh tevbeyle): ‘’Ey Rabb’im, bir daha günah işledim; benim için onu mağfiret et’’ dedi. Bunun üzerine (Allah Teâlâ meleklere): ‘Kulum, gerçekte kendisinin bir Rabb’i var; günahları mağfiret eder; onunla yakalar diye bilmiştir (inanmıştır). Kulum için mağfiret ettim. Dilediği şeyleri işlesin dedi.”

Bu ve benzer hadis-i şerifler, kulun günahı defalarca tekerrür etse bile yine tövbesinin kabul edileceğine delildir. Bütün günahlarına birden tevbe etmek dahi mümkündür; teker teker günahlardan tevbe mümkün olduğu gibi.

Kurtubî diyor ki; «Her ne kadar tevbeden sonra günaha dönüş, önce günah işlemekten daha çirkin ise de, yine de önceki tevbe yi bozmaz. Çünkü ikinci kez tevbeye dönüş, birinci kez tevbeden daha güzeldir. Hele hele “Ey Rabb’im, bir daha günah işledim” ifadesi, ilhah, tafeb ve itirafın ifadesidir. Binaenaleyh bu hadis, naşuh tevbeyle istiğfarın fay­dasının büyük olduğuna ve Allah Teâlâ’nın rahmet ve ihsanının geniş­liğine delildir. Lâkin istiğfarın, dille birlikte manasının (pişmanlık, işlememeyi azimleme ve kazası gerekli olanları kaza etmenin) da kalbde yer etmesi gerekir. Tâ ki istiğfar düğümleri bununla çözülsün ve pişmanlık hâsıl olsun. Yoksa sadece dille *estağtiruilah* demek ve kalbiyle o gü­nahta ısrar etmek kasdediimemektedir. Zira böyle bir istiğfar da, istiğfara muhtacdır.»

Aliyy-ul-Kâri diyor ki: «Yukardaki hadîste itiraf, istiğfar yerinde zik­redilmiştir. Mağfiretinin sebebi, kulun itirafıdır. Lâkin itirafta beraber istiğ­far da gerekir. Yani itiraf ve istiğfar şarttır.» ,

İsmail Çetin-Ehli Sünnetin Nazarı İtikadn Ölçüsüdür