Alemde Cinsler Ve Neviler Nihayetsizdir

Hayvanların inkısam ettikleri muhtelif cinsler ve neviler nihayetsiz olduğu gibi; evsaf cihetiyle farklı bulunan pek çok sınıfları da nihayetsizdir. Cesamette gayet büyük olan nevileri bulunur. Mesela fil gibi ki yüksekliği on iki kadem miktarı olur. Görülemeyecek kadar çok küçük olanlar da vardır ki küçüklükte zirve olan şu acayip alemi mikroskop görünür eylemiştir. Mezkur hafi mahlukta “haşlamlılar’” denir. Bunlar en evvel sulak yerlerde keşfolunmuşlardır. Bunların binlerce adedi bir katre suda seyahat ederler de, aralarında müsademe ve izdiham vuku bulmaz. Hayat sahibi oldukları ve kendilerine lazım olan aletleri havi oldukları sabit olmuştur.
Haşlamlıların muhtelif cinsleri, nevileri sınıfları ve suretleri vardır. Fosforlu haşlamlılar,bunlardan hususi bir kısım addolunurlar. Bu kısım, deniz üzerinde içtima eden birtakım mikroskobik mahlukattan ibaret olup, bunların içtimıyla orada parlaklık peyda olur ve güya ateşler seyelan eder gibi görünür.
Bu hayvanlarda uyku ve sükunet olmaz. Zooloji alimlerinin araştırmalarının neticesi olarak anlaşılmıştır ki, haşlamlıların en küçüklerinden yüz altmış  milyon kadarı bir buğday ağırlığına varmaz. Bir katre suda yeryüzü üzerinde mevcut olan insanlardan ziyade haşlamlılar bulunur. Bir tanesi az müddet içinde binlercesini tevlit eder. Bunların her birinde muhtelif ve mütenevvi pek çok uzuvlar bulunur. Maişetlerini tedarik yolunu bilirler. Kendilerine münasip şeylere meyledip, muzır şeylerden kaçarlar ve muhataradan sakınıp uzaklaşırlar. Birbiriyle çarpışmazlar. Aralarında izdiham vuku bulmaz. Halbuki arz olunduğu üzere bunların binlerce hatta milyonlarcası bir katre su içinde yüzerler. Hareketleri de pek süratlidir. Küçüklüklerinin derecesini anlamak için şurasmı ihtar kafidir ki, bunların bazı nevilerinin bir tanesi, bir kılın iki binde biri ancak olabilir. Öyle iken onun da hayatına hizmet eden uzuvları bulunur. Hallâk-ı Kadîr olan Allah ne yücedir.

Kaynak

Risale-i Hamidiye-Hüseyin Cisri