Besmeleden Çıkartılacak Bazı İncelikler

Birinci nükte: Mûsâ (a.s.) hastalandı ve karnının ağrısı iyice şiddetlendi de hâlini, Cenâb-ı Allah’a arzetti. Allah da ona, sahradaki bir otu gösterdi. O da, ondan yedi de, Allah’ın izniyle şifa buldu. Sonra, bir başka zaman bu hastalık ona tekrar musallat oldu. Bunun üzerine, aynı otu yedi. Fakat hastalığı arttı. Hastalığı, artınca şöyle dedi: “Ya Rabbî, ilk önce bu otu yedim ve ondan faydalandım. İkinci defa onu yediğimde ise, hastalığım arttı.”

Bunun üzerine Cenâbı Hakk şöyle buyurdu: “Çünkü sen, birincide seni ota sevkeden Ben idim, böylece onda şifa meydana geldi. İkincisinde ise, sen kendin ota gittin de, bunu müteakip hastalığın arttı. Bilmiyor musun ki, bütün dünya öldürücü zehir, onun panzehiri de benim ismimdir.”

İkinci nükte: Rabiatü’l-Adeviyye, bütün geceyi teheccüd ve namaz ile geçirdi. Tan yeri ağarınca, uyudu. Derken, evine hırsız girdi. Elbiselerini aldıktan sonra, kapıya doğru yöneldi. Fakat kapıyı bulamadı. Bunun üzerine elbiseleri bıraktı, kapıyı da buldu. Bu işi üç defa tekrarladı. Bunun üzerine, evin köşe-bucağından, “Kumaşı bırak ve çık. Şayet seven uyuduysa. onun Sultanı uyanıktır” diye nida edildi.

Üçüncü nükte: Ariflerden birisi koyun otlatıyordu. Sürüsünün içinde, koyunlara zarar vermeyen kurtlar da bulunuyordu. Derken kendisine birisi uğrayarak, ona şöyle seslendi: “Ne zaman koyunlarla kurtlar anlaşma yaptılar?” Çoban şöyle dedi: ‘Bunları otlatan, Allah’la sulh yaptığından beri!”.

Dördüncü nükte: “Bismillah” sözünün manası, “Allah’ın adıyla başlıyorum’dur. Kolaylık meydana gelsin diye, başlıyorum) kelimesi düşürülmüştür. Bu nedenle, “Bismillah” dediğinde, sanki sen demiş olursun. Bundan maksat, işe başlamadan önce, işinin kolaylığa, hafifliğe ve müsamahaya dayanmakta olduğuna kulun dikkatini çekmektir.

Böylece, sanki Cenâb-ı Hakk, senin için zikrettiği kelimenin daha başında, onu, seni affedeceğine, sana lütufta bulunacağına delil kılmıştır.

Beşinci nükte: Anlatıldığına göre Firavun, Tanrılık iddiasında bulunmazdan önce, bir saray yaptırttı. Ve, sarayın dış kapısına da, besmelenin yazılmasını emretti. Ulûhıyyet iddiasına kalkışıp da, Hz. Mûsâ peygamber olarak ona gelip, O’nu hak dine davet edince, onda doğruya ulaşma istidadı görmedi. Bunun üzerine Hz. Mûsâ şöyle dedi: “Ya Rabbî, onu ne kadar dine davet ettimse de, onda her hangi bir hayır görmedim.”

Bunun üzerine Cenâb-ı Hakk şöyle buyurdu: “Ey Mûsâ, belki de sen, onun küfrüne bakarak, onu helak etmemi istiyorsun. Halbuki Ben, onun sarayının dış kapısının üzerine yazmış olduğu besmeleye bakıyorum.”

Buradaki incelik şudur: Kâfir de olsa, kim bu kelimeyi dış kapısının üzerine yazarsa, helak olmaktan emin olur. Kim bu kelimeyi, ömrünün başından nihayetine kadar, kalbine yazarsa, onun durumu nasıl olur, var sen düşün!

Altıncı nükte: Cenâb-ı Hakk kendisini Rahman ve Rahîm diye adlandırdı. O halde, nasıl merhamet etmesin? Anlatıldığına göre, bir dilenci zengin bir kimsenin kapısında durarak, bir şeyler istemişti. Bunun üzerine kendisine çok cüz’î bir şey verildi. İkinci gün, elinde bir baltayla geldi ve kapıyı kırmaya başladı. Ona, “Ne yapıyorsun?” denilince, şöyle cevap verdi: “Ya kapı, bahşedilene uygun veyahut da yapılan bağışın kapıya uygun olması gerekir.” Ey Rabbımiz! Merhamet denizleri, senin rahmetine nisbetle, zerrenin senin Arşına olan nisbetinden daha küçüktür. Kitabının başında rahmetinin sıfatını, kullarına bildirdin. Binâenaleyh, bizi rahmetinden ve lütfundan mahrum bırakma.

Yedinci nükte: Allah lâfzı, hükümranlığa, kudrete ve yüceliğe işarettir. Cenâb-ı Hakk, Allah lâfzının peşinden lâfızlarını zikretmiştir ki, bu da O’nun rahmetinin, kahrından daha çok ve daha mükemmel olduğuna işarettir.

Sekizinci nükte: Çoğu kez, hükümdarın kölelerinin, at, katır ve eşek gibi hayvanları satın aldıklarında, hükümdarın düşmanlarının bu matlarda gözü olmasın diye, hükümdarın damgasını bunun üzerine vurdukları görülür. Tıpkı bunun gibi, tan diye bir düşmanın vardır.

Öyle ise bir işe başladığında, düşmanın onda gözü olmasın diye. “Bismiİlahirrahmanirrahîm” diyerek, ona damgamı vur.

Dokuzuncu nükte: Nefsini, Allah’ın zikrine arkadaş kıl ki, her iki dünyada O’n-dan uzak olmayasın. Hz. Peygamber (s.a.s.)’den, şu rivayet edilmiştir. O, Hz. Ebû Bekr’e yüzüğünü vermiş ve ona şöyle demişti: “Bu yüzüğe, “Lâ ilahe illallah” yazdır.” Bunun üzerıne.Hz. Ebû Bekr yüzüğü, nakışçıya vererek ona, “Lâ ilahe illallah Muhammedun Resulullah” yaz dedi. Nakkaş, yüzüğe bu cümleyi yazdı. Daha sonra Hz. Ebû Bekr yüzüğü Hz. Peygamber (s.a.s.)’e getirdi de, Hz. Peygamber yüzükte, “Lâ ilahe illallah Muhammedun Resululiah Ebû Bekr es-Sıddîku” diye yazıldığını gördü. Bunun üzerine, “Ya Ebâ Bekr, bu ilâveler ne?” dedi. Ebû Bekr de, cevaben, “Ya Resûlellah, senin ismini, Allah’ın isminden ayrı düşürmeye gönlüm razı olmadı.

“Ebû Bekr es Siddîku” (Ebû Bekr de siddîk, yani çok sâdıktır.) cümlesine gelince, bunu ben söylemedim, dedi ve utandı. Bunun üzerine Cebrail çıkagelerek şöyle dedi: Yâ Resûlellah “Ebû Bekr esSıddîku” cümlesini ben yazdım. Çünkü Ebû Bekr, senin isminin Allah’ın isminden ayrı olmasına razı olmadı. Allah da, onun isminin senin isminden ayrılmasına razı olmadi.”

Buradaki incelik şudur: Hz. Ebû Bekr (r.a,), Hz. Muhammed’in isminin Allah’ın isminden ayrılmasına razı olmadığı için bu ikrama nail olmuştur. Kişi, Allah’ı yâdetmeyi hiç terketmediği zamansa durum nasıl olur? Var sen düşün.

Onuncu nükte: Hz. Nûh (a.s.) gemiye bindiği zaman “Geminin akıp gitmesi ve demir alması Allah’ın ismiyledir.” (Hûd. 41) deyince, Besmelenin yarısıyla umulan kurtuluşu elde etmiştir. Ömrü boyu bu kelimeye devam eden kimse, kurtuluştan nasıl mahrum kalır? Bunun gibi, Hz. Süleyman (a.s.) “Bu mektup Süleyman’dan gelmektedir. O, “Bismillahirrahmanirrahîm” diye başlamaktadır.” (Neml. 30) sözüyle dünya ve ahi-ret mülkünü elde etti. Kulun, bu kelimeyi söylediğinde, dünya ve ahiret mülküne ulaşacağı umulur.

Onbirinci nükte: Birisi, Hz. Süleyman’ın, diyerek, kendi ismini, Allah’ın ismine niye takdim etmiştir? diyebilir. Buna birçok bakımdan cevap verilebilir.

Birincisi: Belkıs, odasına hiç kimsenin girmesi mümkün olmadığı halde, mektubu yastığının üzerine konulmuş olarak buldu. Duvarın üzerinde, Hüdhüd’ü gördü. Onu görünce, bu mektubun Hz. Süleyman’dan olduğunu anladı. Mektubu eline aldı ve “Mektub, Süleyman’dandır” dedi. Mektubu açınca, “Bismillahirrahmanirrahîm” ifadesini gördü ve dedi. Buna göre, anlaşılıyor ki, ifadesi, Süleyman (a.s.)’ın sözü olmayıp, Bel-kıs’ın sözüdür.

İkincisi: Belki de Hz. Süleyman (a.s.) mektubun zarfına diye; mektuba da, bütün mektublarda olduğu gibi, diye başlamıştır. Belkıs mektubu alınca, zarfın üstünü okudu da, ” “Bu, Süleymandan” dedi. Zarfı açınca da, ” cümlesini okudu da bunun üzerine, “Bu mektub, ” ” ile başlıyor” dedi.

Üçüncüsü: Belkıs, kâfir idi. Süleyman (a.s.), Belkıs mektuba baktığı zaman, Allah’a dil uzatmasından korktuğu için, bu dil uzatma kendisine olsun, Allah’a olmasın diye, kendi ismini Allah’ın isminden önce zikretti.

Onikinci nükte: kelimesindeki “bâ” harfi, kelimesinden müştaktır.

Berr” kelimesi de, dünya ve ahiretteki çok çeşitli ikramları ile, müminlere iyilik yapan manasınadır. Cenâb-ı Allah’ın iyilik ve ikramının en yücesi, kıyamet günü müminlere kendi Cemâlini göstermesidir.

Birisinin, Yahudî olan komşusu hastalandı. Bu zat şöyle anlatıyor: Ziyaret için, hastanın yanına girdim ve ona. Müslüman olsana, dedim. O da bana, niçin Müslüman olayım, dedi. Cehennem korkusundan emin olman için, dedim. O da, cehenneme aldırış etmiyorum, dedi. Ben de, öyleyse cennete kavuşman için, Müslüman ol. dedim. O, cenneti istemiyorum, dedi. Ben de. öyleyse ne istiyorsun, dedim. Yahudî, Cenâb-ı Allah’ın, kerim yüzünü bana göstermesini istiyorum, dedi. Ben de, bu arzuna nail olmak için Müslüman ol, dedim. O, bunu yazı ile yaz, dedi. Ben de. bunu onun için yazdım. Bunun üzerine o. Müslüman oldu ve hemen öldü. Cenazesini kıldık ve defnettik. Onu rüyamda, sanki gururlanır bir durumda gördüm ve ona: “Şemon! Rabbin sana nasıl muamele etti” diye sordum. O da cevaben: “Allah beni bağışladı ve bana, Bana olan şevkinden dolayı Müslüman oldun, dedi.” “Bismi”kelimesindeki “sîn” harfi, Cenâb-ı Allah’ın “Semî” (hakkıyla duyan, işiten) isminden gelmektedir. AHahu Teâlâ, Arş’tan toprağın altına kadar, bütün mahlûkatın duasını duyar.

….

Onüçüncü nükte: “Besmelede” bu üç ismin zikredilmesinin hikmeti, Kur’ân-ı Kerim’de, muhatap alınanların üç kısım olmasındandır. Cenâb-ı Hakk şöyle buyurmaktadır: “Onlardan, nefsine zulmeden vardır. Onlardan orta yolu tutan vardır. Ve onlardan, hayırlarda, en önde olan vardır” (Fatır, 32) Bu ayette Cenâb-i Hakk, sanki şöyle: buyurmaktadır: “Ben, hayırlarda en önde olanların Allah’ıyım. Orta yolu tutanların Rahmânı’yını. Zulmedenlerin de Rahîm’iyim.” Aynı şekilde “Allah” lütuflarda bulunan; Rahman, seçkin kullarının (evliya) zel-lelerini (küçük hatalarını) bağışlayan; Rahîm de, kabalığı (cefa) bağışlayandır. Rahmetinin kemâlinden dolayı, Cenâb-ı Allah âdeta şöyle diyor: “Ey kulum! Ben senin öyle durumlarına muttaliyım ki, eğer anne ve baban onları bilmiş olsaydı, seni terkederlerdi. Eğer hanımın onları bilseydi, sana cefa ederdi. İnsanlar bilseydi, hemen senden kaçarlardı. Komşun bilseydi, evini yerle bir etmeye çalışırdı. Ben bütün bunları biliyorum ve fakat, benim Kerîm bir Rabb olduğumu bilesin diye, lütfumla onları örtüyorum.”

Ondördüncü nükte: “Allah” ismi, Allah’ın dostluğunu gerektirir. “Allah, iman edenlerin dostu (yardımcısı)dur.”(Bakara, 257). “Rahman” ismi, Allah1 m muhabbetini gerektirir “Hakikaten, iman edip de, salih ameller işleyenler yok mu? Rahman, onların gönüllerinde (kendi) sevgisini yaratacaktır.” (Meryem, 96) “Rahîm” ismi ise, Allah’ın rahmetini iktiza eder.”Allah, müminlere merhametlidir.” (Ahzab,43)

Onbeşinci nükte: Hz. Peygamber (ş.a.s.) şöyle buyurmuştur “Kim, üzerinde besmele yazılı bir kâğıdı Allah’a saygısından dolayı yerden kaldırırsa, Allah katında sıddîklerden yazılır, ana babasının, müşrik de olsalar azabla-n hafifletilir.”

Bu konuda Bişru’l-Hâfi’nin hikayesi meşhurdur. Ebu Hureyre (ra)’den, Peygamberimiz (s.a.s.)’in şöyle dediği rivayet edilmiştir: “Ya Ebâ Hureyre, abdest aldığında “Bismillah” de. Zira, abdestini tamamlayıncaya kadar senin Hafaza Meleklerin sana sevab yazmayı bırakmazlar. Hanımınla münasebette bulunduğunda “Bismillah” de. Zira, sen gusledinceye kadar, Hafaza Meleklerin sana sevab yazarlar. Eğer bu münasebetten bir çocuk olur ve o çocuğun da nesli devam ederse, hiç bir istisna olmaksızın, soyundan gelenlerin nefesleri sayısınca sana sevap yazılır.

Ey Ebû Hureyre, bir hayvana bindiğinde, “Bismillah, elhamdülillah” de. O zaman, hayvanın adımları sayısınca sevap yazılır. Bir gemiye bindiğinde de “Bismillah, elhamdülillah” de. O zaman, ondan ininceye kadar sana sevab yazılır.

Enes b. Mâlik (r.a.)’dan rivayet edildiğine göre Hz. Peygamber (as.) şöyle buyurmuştur: “İnsanların elbiselerini çıkardıkları zaman “Besmele” çekmeleri, insanların mahrem yerleri İle cinlerin gözleri arasında perde olur.”(Suyuti,Camiussağır,2/32)

Bu hadiste şuna işaret edilmiştir: Besmele, bu dünyada senin ile cinlerden olan düşmanların a-rasında perde olursa, ahırette de senin ile zebaniler arasında perde olmaz mı?

Onaltıncı nükte: Bizans İmparatoru, Hz. Ömer (r.a.)’a, devamlı bir baş ağrısı olduğunu, bunun için kendisine bir ilaç göndermesini yazmıştı. Bunun üzerine Hz. Ömer (r.a.) bir fes gönderdi. İmparator bu fesi başına koyduğunda, baş ağrı-sı duruyor, çıkarınca başı yeniden ağrımaya başlıyordu. Bunun üzerine İmparator hayret ederek, fesi kontrol etmeye başladı. Fesin içinde “Besmele”nin yazılı olduğu bir kâğıt buldu.

Onyedinci nükte: Hz. Peygamber (s.a,s.) şöyle buyurmuştur: “Kim abdest alır da besmele çekmezse, sadece yıkadığı azaları temizlenmiş olur. Kim de abdest alır ve besmele çekerse bütün vücûdunu temizlemiş olur.” Abdestte besmele çekmek, bütün bedeni temizlediğine göre, o besmeleyi samimî kalb ile çekmenin, kalbi küfür ve bidatlardan temizlemesi evlâ olur.

Onsekizinci nükte: Birisi. Halid b. Velîd.(r.a.)’dan bir delil istemiş ve “Sen müs-lüman olduğunu iddia ediyorsun. O halde m üslü m an olmamız için bizfe bir delil göster” demiştir. Bunun üzerine Hâlid b. Velid {r.a.): “Bana öldürücü bir zehir getirin” dedi. Ona bir tas zehir getirildi. Tası eline aldı ve “Bismillahirrahmânirrahîm” diyerek hepsini içti. Allah’ın izni ile sapasağlam kalktı. Bunun üzerine Mecusîler: “İşte bu gerçek dindir’ dediler.

Ondokuzuncu nükte: Hz İsâ (a.s.), bir kabrin yanından geçerken azap meleklerinin bir ölüye azab ettiklerini gördü. İşini görüp tekrar döndüğünde, aynı kabre uğradı. Bu sefer de, yanlarında nurdan tabaklar bulunan rahmet meleklerini gördü ve bu hale taaccüb etti. Bunun üzerine Hz. İsâ (a.s.) namaz kılıp Allah’a dua etti de, Cenâb-ı Allah ona şunu vahiy ile bildirdi: Ey İsâ, o, âsî ve günahkâr bir kul idi. Öldüğünden beri azabımda idi. Geride hanımını hâmile olarak bırakmıştı. Hanımı bir çocuk doğurdu ve büyüyünceye kadar onu terbiye etti. Daha sonra onu mektebe verdi. Hocası ona besmeleyi öğretti. İşte bu nedenle, oğlu yer yüzünde Benim adımı söylerken. Ben, yerin altında kuluma ateşimle azab etmekten haya duydum.”

Yirminci nükte: Kadın sûfîlerın büyüklerinden olan ‘Umretü’l-Ferğâniyye’den, “cünüp ve hayızlı kimsenin besmeleden değil de, Kur’an okumaktan menedil-mesindeki hikmet nedir?” diye soruldu da, O şu cevabı verdi: “Besmele çekmek, dostun ismini anmaktır Dost ise, dostunu anmaktan menedilmez.”

Yirmibirinci nükte: “Rahîm” ismi hakkında şöyle denmiştir: Allah Teâlâ, insanlara altı yerde rahmet eder: Kabir ve kabirden çıkıp toplanmada, kıyamet ve kıyametin karanlıklarında, mîzan (terazi) ve derecelerinde, amel defterlerinin okunması esnasında ve onun korkusunda, sırat ve korkusunda, cehennem ve tabakaları hususunda.

Yirmikinci nükte: Ariflerden birisi besmeleyi yazdı ve bunun kefenine konulmasını vasiyet etti. Bunun üzerine ona, “Bundan ne umuyorsun?” denildi. O da: “Kıyamette şöyle derim: Allahım! Sen bir kitab gönderdin ve başına besmeleyi koydun. O halde bana. kitabının bu başlığına göre muamele et.”

Yirmi üçüncü nükte: Besmelenin harflerinin ondokuz tane olduğu söylendi. Bunda iki fayda vardır.

Birincisi: Zebanîler de ondokuz tanedir. Böylece Cenâb-ı Allah, bu ondokuz harfe karşılık, zebanilerin azabını savuşturur.

İkincisi: Cenâb-ı Hakk, gece ve gündüzü yirmidört saat olarak yarattı. Sonra beş ayrı saatte beş vakit namazı farz kıldı.

Binâenaleyh besmelenin bu ondokuz harfi, yirmi dört saatten geriye kalan ondokuz saatte meydana gelen günahlar için kefaret olmuş olur.

Yirmidördüncü nükte: Tevbe Sûresi, savaş emrini ihtiva ettiği için, başına besmele yazılmadı. Yine bir hayvanı keserken uyulması gereken sünnet de böyledir, “bismillahi vallahu ekber”denilirde,”bismillahirrahmanirrahim” denilmez. Zira savaş ve öldürme zamanında, Rahman ve Rahîm kelimelerini söylemek uygun olmaz. Her gün besmeleyi, farz namazlarda onyedi defâ(Şafiide) söylemeye muvaffak kıldığına göre, bu, Allah’ın seni, öldürmen ve azab etmen için değil, merhamet, iyilik ve lütufta bulunman için yaratmış olduğunu gösterir. Allah Teâlâ doğru olana götürendir.

Fahruddin Er-Râzi, Tefsir-i Kebir Mefâtihu’l-Gayb, Akçağ Yayınları: 1/235-241.