Kültürel Yozlaşma Kıskacında Gençlik

Kültür, bir toplumu diğerlerinden farklı kılan değerler bütü­nü ve hayatı algılama biçimidir. Bilim ve teknoloji evrensel ama kültür millîdir. Kültürlerin millî olması, içlerine kapa­nık, diğer kültürlerden kopuk olmaları anlamına gelmez. Yeryü­zünde saf, katışıksız kültür unsuru yoktur. Hiçbir dil, mimari, musikî yoktur ki diğerlerinden etkilenmemiş, beslenmemiş olsun. Fransız Filozofu Alain, “Arslanın vücudu yediği diğer hay­vanların vücudundan meydana gelir, ama arslan her zaman ken­disidir” der. Arslan sabahleyin bir tavşan yediği zaman kulakları uzamıyor, öğleden sonra bir geyik yediği zaman boynuzları çık­mıyor. Yaratıcı, arslana hazmettiği herşeyi arslana dönüştürme özelliği vermiştir.

Alain, kültürlerin de böyle olduğunu söylüyor. Kültürler birbirlerinden beslenir, birbirlerinden etkilenirler. Ancak etkilenme, aynileşme, kopyası haline gelmeye dönüştüğü zaman işte o za­man yozlaşma ve sonuçta yok olma süreci başlar.

Bugün dünyanın en yaygın bilim ve iletişim dili olan İngilizce asli karakterini koruyarak dünyanın neredeyse bütün dillerinden kelime alan dev bir dil haline gelmiştir. Kültürün asli karakteri olan çekirdek unsurlar sabit kaldıkça kültürde kolay kolay yoz­laşma olmaz.

Kültürümüz, İslamiyet öncesi, İslami dönem ve Batılılaşma dönemi olmak üzere üç ayrı dönemin ürünüdür. Kendimize has dilimiz, musikimiz, mimarimiz, resmimiz, plastik sanatlarımız, folklorümüz ve etnografyamız vardır. Bunların hepsine şu veya bu oranda sinmiş, ruh ve mana kazandırmış bir dinimiz vardır.

İnsan, diğer varlıklardan farklı olarak üç zaman boyutunu birden yaşar. Geçmişe hatıraları ile bağlıdır, şimdiki zamanı yaşar ve gelecekle ilgili tasavvurlara sahiptir. Kişisel olarak yaşanan üç bo­yutlu zaman toplumsal olarak da yaşanır. Toplumun geçmişini bugüne bugününü yarına kültürün taşıyıcı unsurları vasıtasıyla aktarabiliriz.

Bilim ve teknoloji maddi hayatımızla ilgili olduğu gibi kültür de manevi hayatımızla ilgilidir. Duygularımızı dille, ruhumuzun derinliklerinden gelen nağmeleri musikiyle, estetik zevklerimizi görsel sanatlarla ifade ederiz. Beşer olarak aczimizi, faniliğimizi hissettiğimiz zaman, yaratıcı kudrete sığınırız.

Kültürel yozlaşma sonucu bugün gençlerimiz maalesef büyük çapta renksiz, ruhsuz, şiirsiz bir dünyada yaşamaktadırlar. Gö­nüller sultanı Yunus Emre 7 asır önce maddenin şekil verdiği, ma­nanın hayata hakim olmadığı bir dünyada yaşayan insanların ızdırabını

Bunca varlık var iken gitmez gönül darlığı

mısrası ile ifade etmiştir. Gerçekten bütün lükse, konfora, mede­niyetin nimetlerine rağmen insanlık gönül darlığı içerisindedir.

Aristo, asırlarca önce “En bedbaht millet, kaleleri ayakta iken kültürü ve ahlâkı harabe olan millettir” demişti. Kültürel yozlaşma beraberinde tabii olarak kültürün ve ahlâkın harap olmasını getirir.

Tek Partili dönemde Batılılaşmak hevesiyle millî kültürümüze büyük darbe vurulmuştur. Solcu aydınlarımızdan Atilla İlhan’ın şu sözleri bize ait olanların söz konusu dönemde nasıl horlandı­ğının, hayatımızdan koparılıp atıldığının bir örneğidir.

Lisede Sophokles okuduk. Klasik Türk Musikisine sövmeyi, Divan Şiirini hor görmeyi, buna karşılık; kötü çevrilmiş Batı klasiklerine körü körüne hayranlık göstermeği öğrendik. San­ki Sinan Leonardo’dan önemsiz, Mevlana Dante’den küçüktü. Itri ise Bach’ın eline su dökmezdi. Aslında kültür emperyalizminin ilmiğini kendi elimizle boynumuza geçiriyorduk.

Kültür emperyalizmine malzeme olmamak elbette dünyaya antenlerin kapatılması, değişen zaman ve şartlara göre kültürel olarak değişime direnmek anlamına gelmez ve gelmemeli.

Kitle iletişim araçlarının baş döndürücü bir hızla geliştiği dün­yamızda, özü korumak şartıyla, değişim, çağdaş dünyayla rekabet etmenin vazgeçilmez şartı olmuştur. Ahmet Hamdi Tanpınar, “de­ğişerek gelişmek ve gelişerek devam etmek”ten söz eder ki, son derece haklıdır. Artık 20. yüzyılın başında bazı aydınlarımızın söylediği gibi “Batının bilim ve teknolojisini alalım ama kültü­ründen uzak duralım” mantığı geçerliliğini yitirmiştir. Çünkü bu mümkün değildir. Japonya eninde sonunda kültürel olarak da Ba­tının tesirine açılmak zorunda kaldı. Burada yapılması gereken şey çok iyi seçmeci, ayıklamacı olmayı başarabilmektir. Bal arısı bal gibi bir gıdayı üretmekle beraber, zehiri de vardır. Akıllı insan, arıya yaklaşmasını bilen insan balından yararlanır. Arıya nasıl yaklaşacağını bilmeyenler ise zehirinden nasibini alır.

Bugün kültürel hayatımızın yozlaşmasına sahip olan kitle iletişim araçları, araç olarak son derecede faydalı ve masumdurlar. Onları iyiye ve güzele kanalize ederseniz iyi ve güzel sonuçlar alırsınız. Tersi yapıldığı zaman ise bugün ülkemizdeki durum or­taya çıkar.

Ateş, insan hayatının vazgeçilmez bir parçasıdır. Bu kadar fay­dalı olan bir nimet, kötüye kullanıldığı zaman insanlığın felaketi­ne de yol açabilir. Silah güvenlik görevlisinin elinde bir emniyet aracı iken bir teröristin elinde ölüm mâkinası olur.

Bugün ülkemizde yayın yapan gazete ve televizyonlarımızın çoğu, ne yazık ki, insanımızı enforme etmeleri gerekirken, kültü­rel hayatımızın taşıyıcı, öğretici, eğlendirici, düşündürücü unsur­ları olmaları gerekirken kültürel yozlaşmanın en büyük sebebi olabilmektedirler. Çok düzeyli ve sorumluluk bilinciyle yayın ya­pan bazı televizyon kuruluşlarını tenzih ediyorum ama televiz­yonlarımızın büyük bir kısmı tavernacı, gazinocu bir anlayışla ya­yın yapıyorlar.

Şiddet, müstehcenlik, karamsarlık aşılama, özenti yaratma, yanıltıcı reklamlarla tüketimi arttırma, yazılı kültürden uzaklaş­tırma gibi mahzurları olan yayınlar —üzülerek belirteyim ki— ço­ğunluktadır. Çizgi filmlere varıncaya kadar şiddet, yıkma, dökme, ortadan kaldırmanın ağırlıkta olduğu yapımlar gençlere 24 saat sunuluyor.

Bizim kültürümüzde saygı değer bir konumda olan, anne, kız kardeş veya eş olarak hürmet edilen kadın, adeta bir ticari malze­me bir reklam aracı ve her şeyden daha vahimi cinsel bir obje ha­line getirilmiştir. Ünlü şairimiz Ahmet Haşim, daha 20. yüzyılın başında ilahelere benzettiği sevgilisine seslenirken bugünkü beşe­rin kirli bakışından dert yanıyordu.

Sana yalnız bir ince taze kadın
Bana yalnızca eski bir budala
Diyen bugünkü beşer,
Bu sefil iştiha, bu kirli nazar,
Bulamaz sende bende bir ma’na…

Bizim toplumumuzun çok ciddi sorunlarının olduğu doğru­dur. Ancak medyanın sürekli olarak yanlışlıkları, toplumun kang­ren olmuş taraflarını, kötü örnekleri insanların önüne sergileme­si kişilerin ülkeleri, hatta kendileri ile ilgili karamsarlığa düşme­lerine sebep olmaktadır. Okuyucu, dinleyici veya seyirci sürekli olarak hırsızlıklar, yolsuzluklar, ahlaksızlıklar, haksızlıklar, işken­celer, katiller, insan haklan ihlalleri, dürüst ve namuslu insanla­rın hayal kırıklıkları vs. ile karşı karşıya bırakılmaktadır. Yani özetle bütün çirkinlikler sergilenirken iyi örnekler, güzellikler adeta görmezlikten gelinmektedir. Bu durum, toplumu müthiş bir karamsarlık girdabına sürüklemektedir. Medya elbette dene­tim görevini yapacaktır, ama olayların takdim ediliş biçimi çok önemlidir.

Öte yandan gelir dağılımının son derece adaletsiz olduğu ülkemizde, yapılan yayınlarla fakir fukara adeta acite edilmektedir. Eskiden beri ülkemizde dar gelirli insanlar hep olagelmiştir. Ne var ki bu insanların başka kesimlerin hayatlarına özenmeleri söz konusu değildi. Özellikle televizyonlar yurdun en ücra köşesinde yaşayan doğru dürüst beslenemeyen, giyinemeyen vatandaşları­mıza şatafatlı bir dünya sunmaktadır. Bir yandan varlıklı, kolay kazanıp kolay harcayan insanların eğlence adı altında akla hayale gelmedik çılgınlıkları ve bunların magazin haberleri adı altında teşhir edilmesi; öte yandan kızgın güneşin altında tütünle, pa­mukla uğraşan ancak alnının terinin karşılığını alamayan insanımız… Bu durumda Batman’da bazı genç kızların intihar etmesine şaşmamak lazım. Kavak eken sopa biçer, rüzgar eken fırtına biçer. Beş yıldızlı otellerde yapılan düğünlerde marklar, dolarlar ayaklar altında dolaşıyor, stres atmak için tabaklar kınlıyor, masa örtüle­ri, ceketler yakılıyor, peçeteler savruluyor vs.

Kültürümüzün en önemli unsurlarından biri, eski tabirle adab-ı muaşeret, yani görgü kurallarıdır. Bizim kültürümüzde servet vardır, veren el alan elden üstündür ama servet gösterisi iğrenç ka­bul edilmektedir. Yukarıda sözü edilen durumlar, müthiş bir kül­türel yozlaşmayla karşı karşıya olduğumuzun göstergesidir.

Kitabı adeta hayatımızdan kovduk. Araştırmalara göre Türk insanı, günde ortalama 7 küsur saat televizyon seyrederken kitap okumaya ayrılan zaman ne yazık ki ya hiç veya çok azdır. Televiz­yon sadece göze hitap etmektedir. Televizyonda veya sinemada seyredilen bir film kısa sürede büyük çapta unutulur, ama çocuk­lukta okunan bir roman bile kolay kolay unutulmaz. Çünkü ro­manda kahramanları biz hayalimizde şekillendiriyor, çevreyi biz oluşturuyor ve hayatımızdaki mekânlardan birine biz yerleştiri­yoruz. Yazılı kültürden yoksun toplumları görsel, sadece göze hi­tap eden vasıtalar doyuramaz. Bazı kitaplar istisna edilirse artık yayınevleri bastıkları kitapları en fazla 2-3 bin adet basıyorlar. 65 milyonluk bir ülkede basılan, satılan ve daha vahimi okunan ki­tap sayısına baktığımız zaman ürküyoruz.

Dilimizin, musikimizin, mimarimizin, folklorumuzun, insan ilişkilerimizin içerisinde bulunduğu durum, ciddi bir kültürel yozlaşma ile karşı karşıya olduğumuzu göstermektedir. Tabii ki bunların başta eğitime dayalı olmak üzere, sosyal ve ekonomik sebepleri vardır. 1980’li yıllarda İngiltere’de punkçıların ortaya çıkmasına sebep olan ekonomik, sosyal ve kültürel sebepler araş­tırılacağına yedi renge boyalı saçları, yırtık deri elbiseleri, zincir­den, çivilerden takılan olan, nihilizmi, anarşizmi kendilerine ha­yat felsefesi kabul eden bu insanlar, bir adaya sürülmekle, oraya kapatılmakla tehdit edildiler ama faydası olmadı. İngiltere çabuk uyandı ve punkçı tarzın backgroundunu araştırmaya başladı.

Biz de varoş müziği diye yıllarca arabesk müziğe sadece yan baktık ve TRT’de yayınını yasakladık ama bunların faydası olma­dı. Arabesk büyük bir sektör oldu, starlar yetiştirdi.

Türkçe, edebiyatçılar tarafından işlenerek geliştirileceğine yıl­larca üzerinde ideolojik oyunlar oynanan bir alan olmuştur. 1980 öncesinde TDK solcu aydınlarımızın yönetiminde iken Arapça, Farsça kelimeler atılıp yerine tatsız, ruhsuz kelimeler türetildi. 1980 sonrasında milliyetçi öğretim üyelerinin yönetimine geçen Kurumda bu sefer Batı kökenli kelimeler atılıyor, yerlerine yeni kelimeler üretiliyor. Sempozyum yerine “bilgi şöleni”, fax yerine “belgegeçer” zaping yapma yerine “geç-geç” vb.

Dilimiz o kadar fakirleştirildi ki artık insanlar 2-3 yüz kelime ile konuşur hale geldiler. Dili yozlaşan, fakirleşen toplumlar dü­şünme melekelerini bile kaybederler. Çünkü insanlar kelimelerle düşünür. Bırakalım 100 yıl önce basılmış bir kitabı, 1960’larda 1970’lerde yazılıp basılan kitaplar bugünkü nesiller tarafından kolay kolay anlaşılamıyor. Üretilen zevksiz, kuru, müzikaliteden yoksun kelimeler zamanla yerleşince “Bakınız işte tuttu. Güzel olmasaydı halk tarafından benimsenmezdi” gibi yorumlar yapılı­yor. Halbuki sürekli bir empoze sonucu yanlış da olsa bunlara toplumun alıştırıldığı göz ardı ediliyor. Bu durumu çok güzel izah eden bir fıkra vardır:

Şehirden Anadolu’nun ücra bir köyüne bir gelin gider. Gelin Hanım köye varınca mayıs kokusundan müthiş rahatsız olur. Her tarafta tezek yığınları vardır. Kayınpederine evlerinin etrafındaki hayvan pisliklerini niye temizlemediklerini, mevcut pis kokuya nasıl dayandıklarını sorar. Kayınpederi der ki:

— Kızım biz evimizin etrafındakileri uzaklaştırsak bile 15 met­re öteden bu sefer, Mehmet Efendi’nin evinin etrafındakilerin ko­kusu gelir. Burası köy yeridir. Bundan kurtulmak çok zordur.

Hamarat gelin herşeye rağmen kollan sıvar evlerinin etrafındaki bütün mayısı, tezekleri uzaklaştırır. Bir ay sonra koku namı­na bir şey kalmaz. Kayınpederine,

“Gördünüz mü koku diye bir şey kalmadı” deyince kayınpederi;

“Kızım aslında koku aynen devam ediyor ama kokuya senin burnun alıştı” der.

Maalesef toplumumuzun bir çok çirkinliğe ve yanlışlığa tabir ye­rinde ise empoze ve yoğun telkin sonucu adeta burnu alıştırılıyor.

Zengin bir folklorumuz vardır. Saz şairleri beşerî bütün duyguları en sade, en açık Türkçe ile anlatmakta ustadırlar. Nasrettin Hoca’nın fıkraları, insanın en gülünç ihtiraslarını, zaaflarını en veciz şekilde ortaya koyarlar. Bektaşi fıkraları, dinî taassuba karşı yöneltilmiş en keskin hicivleri içerirler. Kerem ile Aslı hikâyesi, “sen”in peşinde koşan insan ruhunun en saf, en asil timsalidir. Her atasözü derin bir hikmeti anlatır. Bundan dolayıdır ki şair Şinasi, atasözlerine halk felsefesi anlamına gelen “hikmet-i avâm” demektedir. Halk masallarında hayal gücünün en güzel en hür oyunları vardır. Öyle halk havaları vardır ki oynamasını bilmese­niz de insanı kıpır kıpır ritmine kaptırır. Anadolu’da hasret ve gözyaşı ile kalbimizi burkan ağıtlar dinlersiniz. Anadolu’nun uzak ve mütevazı köylerinde, kasabalarında tandır başında genç kızların işledikleri nakışların rengini ve şeklini büyük müzelerde­ki meşhur tablolarda göremezsiniz. Her halı, her kilim aynı za­manda ilmik ilmik, desen desen gönlün aynasıdır. Hele o günlük hayatı derin bir mana ile şekillendiren örf ve adetler…

Batının yüksek kültüründe halk kültürünün, dinin derin izle­ri vardır. Sanatkârlar, halkın basit ama saf ve samimi dünyasını ham bir malzeme gibi alır ve işlerler. Bizim de bunu yapmamız la­zım.

Yukarıda da ifade ettiğimiz gibi kültürümüzün dünyaya kapatılması, durağan hale getirilmesi elbette söz konusu olamaz. Bu­nu istesek de yapamayız. Çünkü internet çağında yaşıyoruz. Yu­nus Emre;

Her gün yeniden doğarız bizden kim usanası

derken değişimin kaçınılmaz olduğundan ve sürekli aynı kalmanın usanç vereceğinden söz ediyordu. Benim gencim elbette deği­şen şartlara göre, kültürel olarak da kendini yenileyecek. Her gün yeni bir âlem kuruluyor. Ne var ki, bizi biz yapan asli çekirdekle­ri, ana karakteri kaybetmeden….

Onun için “Biz, Avrupa Birliği’ne ezanımızla, Kur’an’ımızla, bayrağımızla girmeliyiz, böyle girmek istiyoruz. Aksi takdirde atı­lacak taş ürkütülecek kurbağaya değmeyecektir.

Şair Kemalettin Kamu, “Bingöl Çobanlarına” isimli şiirinde çobanın dar ve basit dünyasını onun ağzından anlatırken der ki:

Okuma yok, yazma yok, bilmeyiz eski yeni

Kuzular söyler bize yılların geçtiğini.

Bu dizeleri bizim diplomalılarımıza uyarlamak pekâla mümkündür. Eskiyi bilmeden, yeniyi yani Batıyı bilmeden ahkâm ke­senlerin haddi hesabı yok. Okuyanımız, yazanımız da maalesef medeni dünya ile karşılaştırılamayacak kadar azdır. Tabii ki şairin kastı başka ama biz burada okuma-yazmadan söz ederken entellektül anlamda okuma-yazmadan söz ediyoruz.