4 Mezhebe Göre Namaz Kılmayan Kişinin Hükmü

Bütün alimler, namazın akıllı, bulûğ çağına girmiş hayız ve nifastan temizlenmiş, deli olmayan, baygın bulunmayan her Müslümana farz olduğu hususunda ittifak etmişlerdir. Namaz bedenî bir ibadet olup asla vekâlet ve niyabeti kabul etmez. Bir kimsenin başkası yerine namaz kılması sahih olmaz. Bunun gibi, bir kimsenin başka bir kimse adına oruç tutması da sahih değildir. Bütün alimler, namazın farz olduğunu inkâr eden kimsenin kâfir ve murted olduğu hususunda ittifak etmişlerdir. Çünkü namazın farz oluşu Kur’an, sünnet ve icmadan kesin deliller ile sabittir.

Tembellik ve umursamazlık sebebiyle namazı kılmayan kimse günahkârdır, fasıktır. Ancak böyle bir kimse eğer yeni Müslüman olan biri ise yahut kendisine namazın farz olduğunun tebliğ edileceği bir müddet boyunca, Müslümanlar arasında bulunmamışsa namaz kılmadığından ötürü fasık olmaz, çünkü sorumluluk yoktur. Namazı kılmamak hem dünya, hem de ahirette azaba uğramayı gerektiricidir.

Ahiretteki, azabla ilgili Allah tealâ şöyle buyuruyor:

“Mücrimlere soracaklar ki, sizi cehenneme koyan şey nedir? “Namaz kılanlardan değil idik” diyecekler.” (Muddesir, 43),

“Namaz kılıp da namazlarından gafil olanlara azab vardır.” (Mâûn, 4),

“Onlardan sonra öyle bir nesil geldi ki, namazı kılmadılar ve şehvetlerine uydular.”, “Onlar yakında gayya kuyusuna gireceklerdir.” (Meryem, 59)

Peygamber (s.a.v.) de şöyle buyuruyor:

“Bilerek namazı terk eden kişiden, Allah ve Resulunun zimmeti uzaktır.”

(Ahmed b. Hanbel, IV, 238, VI, 461 isnadı ile Mekhul’den rivayet etmiştir)

Namaz kılmamanın dünyadaki cezasına gelince:

Tembelliğinden veya umursamazlığından dolayı kılmayanlar hakkında fakihlerin farklı görüşleri vardır.

Hanefî’lere göre: (ed-Durru’l-Muhtâr, I, 326, Merakil-Felah, 60)

Tembellik sebebiyle namazını kılmayan kişi fasık olup, böyle bir kişi haps edilir ve namazı kılıp tevbe edinceye kadar vücudundan kan akacak şekilde dövülür. Ya tevbe edip namazını kılar yahut hapishanede ölür.

Ramazan orucunu terk eden kimse de bunun gibidir. Namaz ile orucun farz olduğunu inkâr etmedikçe yahut bunlardan birini hafife almadıkça, mesela, Ramazan’da herhangi bir özür olmaksızın oruç tutmamak gibi bir suç işlemedikçe öldürülmez.

Bunun dayandığı delil Peygamber (s.a.v.)’in şu hadisidir:

“Müslüman bir kimsenin kanı ancak üç şey sebebiyle helal olur: Zina eden dul, cana karşı can, dinini terk edip cemaatten ayrılan kişi (murted).”

(Buhari ve Muslim)

Hanefiler buna şu hususu da ilave etmişlerdir:

Namaz kılan kimsenin Müslüman olduğuna ancak dört şart ile hüküm verilebilir:

Namazı vakti içinde kılmak, cemaatle kılmak, yahut vakit içinde ezan okumak, yahut bir secde ayeti okununca bunu duyduğu zaman tilavet secdesi etmek. Zâhiru’r- rivaye’ye göre, oruç tutup hacca giden yahut zekât veren bir kâfirin Müslüman olduğuna hüküm verilmez

Hanefiler dışındaki diğer imamlara göre: (el-Kavânînu’l-Fıkkıyye, 42; Bidâyetu’l-Muctehid, I, 87; eş-Şerhu’s-Sağîr, I, 238; Muğni’l-Muhtâc I, 327 vd.; el-Muhezzeb, I, 51; Keşşâful-Kınâ’, I, 263; el-Muğni, II, 442)

Bir vakit de olsa, özürsüz olarak namazı terk eden kimse murted de olduğu gibi, üç gün tevbeye çağrılır, (Şafiilerle Cumhura göre, tevbeye çağırmak burada menduplur. Fakat, murtedi tevbeye çağırmak vacibtir. Çünkü murtedliğin cezası cehennem ateşinde ebedî olarak kalmaktır. Dolayısıyla murtedi önce cehennem ateşinden kurtarmak vaciptir. Fakat tembellikten ötürü namazı kılmamak böyle değildir. Böyle bir kimse kâfir olmaz.) tevbe etmezse öldürülür.

Maliki ve Şafiilere göre, ceza olarak (hadden) öldürülür, kâfir olduğu için öldürülmez. Yani bu kişinin kâfir olduğu ile hüküm verilmez. Ancak zina, iftira, hırsızlık ve benzeri suçlardan dolayı cezalandırıldığı gibi ceza olarak öldürülür. Böyle bir kimse öldürüldükten sonra yıkanıp cenaze namazı kılınır. Müslümanların kabristanına defnedilir.

Tacuddîn es-Subkî (ö.771/1370)’nin ifadesine göre, namazı terk edenin kâfir olacağını savunan Ahmed İbn’u Hanbel (r.aleyh) ile, karşı görüştekilerden eş-Şafiî (r.aleyh) arasında şöyle bir diyalog geçmiştir:

-Ahmed, sen, “Namaz kılmayan kâfir olur”, mu diyorsun?

-Evet.

-Eğer kâfir olursa ne ile tekrar müslüman olur?

-Lâ ilâhe illallah Muhammedu’r Resulullah, diyerek.

-Adam bu sözü söylemeye zaten devam ediyor, onu bırakmış değil ki..

-Namaz kılarak müslüman olur..

-Kâfirin namazı geçerli olmaz. Böyle bir namaz ile de o kimsenin müslüman olduğuna hükmedilemez. Ahmed b. Hanbel bu noktada söyleyecek söz bulamaz.

(Tacuddin es-Subkî, Tabakâtu’ş-Şâfiiyyeti’l-Kubrâ, I, 220)

es-Subkî şöyle demektedir:

“Bu diyaloğu mezhebimiz (şafii mezhebi) âlimlerinden el-Hasan b. Ammâr anlatmıştır. Bu zat, Fahr’ul İslam eş-Şâşî’nin öğrencilerinden olan Musul’lu bir adamdır.”

(Tacuddin es-Subkî, Tabakâtu’ş-Şâfiiyyeti’l-Kubrâ, I, 220)

el-Cassas (ö.370/980) da, namazı terk etmenin küfür sebebi olduğu konusunda delil olarak gösterilen, “Haram aylar çıkınca müşrikleri bulduğunuz yerde öldürün. Onları yakalayın, hapsedin. Onları her gözetleme yerinde oturup bekleyin. Eğer tevbe eder, namazı kılar ve zekatı verirlerse, siz de onların yollarını boşaltın”, (Tevbe 5) ayetini yukarıdaki bakış açısı ile değerlendirmekte ve şöyle demektedir:

“Malumdur ki, ayette geçen `Müşrikleri öldürün’ emrinin ortadan kalkması için kaçınılmaz şart, şirkten tevbe etmektir. Allah’ın namaz kılmak ve zekat vermek konusundaki emrini kabul etseler de o sırada namaz vaktinde bulunmasalar, müslüman olacakları ve kanlarının haram olacağı konusunda ihtilaf yoktur. Buradan anlıyoruz ki öldürülmekten kurtulmalarının şartı Allah’ın emirlerini kabul edip, onların bağlayıcılığını itiraf etmektir, fiilen namaz kılmak değildir. Bu konuda ayette sözü geçen zekât da namaz gibidir. Çünkü, malın üzerinden bir yıl geçmedikçe, yalnızca müslüman olmakla zekât vermek gerekmez. Şu halde, öldürülmeleri emrinin ortadan kalkması için zekât vermelerinin şart olması da makbul değildir”

(el-Cassas, Ebubekir Ahmed b. Ali, Ahkâmu’l – Kur’an, IV, 270)

Görülüyor ki, Tevbe, 5 ayeti, namazı terk edenin kâfir olacağı konusunda delil olmaktan uzaktır.

Namazı terk edenin kâfir olacağını ifade eden hadislere gelince, İslam ulemasının çoğunluğu bunlarda söz konusu edilen küfrü, “kufrân-ı nimet” (nimetin görmezlikten gelinmesi) (İbnu Ruşd, el-Mukaddemât, I, 65) ; “Namazı, farz olduğunu inkâr ederek terk etmek” (el-Cassas, Ebubekir Ahmed b. Ali, Ahkâmu’l – Kur’an, IV, 270) şeklinde yorumlamakta ya da; tehdit ve sakındırma amacına yönelik olduklarını, “namazı ihmal etmek, kişiyi küfre götürecek davranışlara sürükleyebilir” anlamını taşıdıklarını söylemektedirler.

(es-Suyûtî, Celâluddîn, Şerhu Suneni’n-Nesâî, (en-Nesâî’nin es-Sunen’i ile bir arada) I, 232; Ahmed Abdurrahman el-Bennâ, Bulûğu’l-Emânî Şerhu’l Fethu’r Rabbânî, II, 80)

Belirtmek gerekir ki “Onlarla bizim aramızdaki ahit namazdır. Kim onu terk ederse kafir olmuştur,”hadisinin zahirî anlamını esas kabul etmek mümkün değildir. Zira hadisin başındaki “onlar” kelimesi ile münafıklar kast edilmektedir. Buna göre hadisin anlamı `İslami hükümlerin onlara uygulanması konusunda temel kriter, namaza gelmeleri ve zahiri hükümlere boyun eğmeleri konusunda müslümanlara benzetilmeleridir. Namazı terk ettikleri zaman bu nitelikleri yok olacağı için diğer kafirler gibi olurlar’ demek olur.

(Ahmed Abdurrahman el-Bennâ, Bulûğu’l-Emânî Şerhu’l Fethu’r Rabbânî, II, 80; et-Tîbî, Huseyin b. Muhammed b. Abdullah, Mişkâtu’l-Mesâbîh- el-Kâşif an Hakâiki’s-Sunen, II, 155)

Kısaca hadisin konusu müminler değil, münafıklardır. Zaten kafir olan münafıklar için küfre girmek değil, olsa olsa küfürlerinin açığa çıkması söz konusudur. Şu halde bu hadis, namazı terk edenin kâfir olacağı ve öldürüleceği konusunda delil olmaz:

Diğer hadislerin ise yukarıda belirttiğimiz biçimlerde yorumlanmasını zorunlu kılan gerekçelere sahip bulunmaktayız.

Malikilerin namaz kılmayanın tekfir edilmemesinde dayandıkları delil, Allah tealânın:

“Allah kendisine eş koşulmasını bağışlamaz, kendisine eş koşma dışındaki suçları diledikleri hakkında bağışlar.” (Nisa, 116)

Bu konuda bir çok hadis de vardır. Bu hadislerden biri Ubade b. Sâmit hadisidir.

“Beş vakit namazı Allah tealâ kullar üzerine farz kılmıştır. Bunları yerine getirip hiç birini kaçırmayan, bu namazların hakkını hafife almayan kimseyi Allah tealâ cennete koymaya söz vermiştir. Fakat bu namazları yerine getirmeyenler hakkında böyle bir sözü yoktur. Dilerse âzab eder, dilerse bağışlar.”

(Ahmed; Ebu Dâvud, Vitir, 2, Salât, 9; Neseî, Salat, 6; Darimi, Salat , 208, Muvatta, Salatu’l Leyl, 14 ve İbn Mace,İkâmetu’s-Salât, 194) rivayet etmişlerdir. Neylu’l-Eviâr, I, 294)

Bu hadislerden biri de Ebu Hurayra (r.anh) hadisidir:

“Kulların kıyamet günü ilk hesaba çekilecekleri amel namazdır. Rabbimiz, meleklere şöyle buyuracaktır: `Kulumun namazlarına bakın, onları tam mı kılmış, eksik mi bırakmış?’

Eğer namazları tam ise, tam olarak yazılır. Eğer eksiği varsa Allah tealâ şöyle buyuracak: `Bakın kulumun nafile namazı var mı?’

Eğer nafile namazı varsa Allah: `Kulumun farz namazlarını, nafile namazlarıyla tamamlayın’

buyuracak, sonra diğer farz ibadetleri de aynı işleme tabi tutulacaktır.”

(Tirmizî, Salât, 188; Ebu Dâvûd, Salât, 145 – 149; Nesaî, Salât, 9, Tahrîm, 2; İbn Mâce, İkame, 202)

Bu hadisi beş imam rivayet etmiştir. Bu iki hadis konusunda başka hadisler de vardır. Neylu’l-Evtâr, I, 295 vd) Bir kimse namaz kılmamakla kâfir olmaz. Çünkü kâfir olmak inanmamakla olur. Bu kişinin inancı ise sağlamdır. Eğer namazın farz olduğunu inkâr ederek kılmazsa kâfir olur. Bu alimler, Hanbelilerin delil olarak ileri sürdükleri hadisleri namazı terk etmeyi, helal kabul eden yahut kâfirlerin müstahak oldukları cezaya (ki, bu da öldürülmektir) çarptırılmayı hak eden manasına tevil etmişlerdir.

İmam Ahmed b. Hanbel şöyle demiştir: (el-Muğnî, 442-447)

Namaz kılmayan kâfir olduğu için öldürülür. Çünkü Allah tealâ şöyle buyuruyor:

“Haram aylar çıktığı zaman müşrikleri nerede bulursanız öldürün, onları yakalayıp esir edin, bütün gözetleme yerlerinde onların yollarını kesin. Eğer tevbe edib namazı kılar, zekâtı verirlerse onları serbest bırakın. Şüphesiz Allah Gafurdur, Rahimdir.” (Tevbe, 5)

Bu ayete göre, namazı kılmayan serbest bırakılma şartını yerine getirmemiş olur. Dolayısıyla öldürülmesi mübah olarak kalır, namazını kılmayan kimse bu sebeple serbest bırakılmaz.

Peygamber (a.s.) de şöyle buyuruyor:

“Kişi ile küfür arasındaki fark namazı terk etmektir.”

(Buharî, Neseî, Kutub-i sitte sahipleri ve İmam Ahmed rivayet etmiştir. Neylul’l-Evtâr, I, 291.) Bu hadis, namazı kılmamanın küfrü gerektiren hususlardan olduğuna delil teşkil etmektedir.

Yukarıdaki hadisin bir benzeri de Burayde hadisidir:

“Bizim ile sizin aranızdaki ahit namazdır. Namazı kılmayan kâfir olur.”

(Bu hadisi beş imam ile İbni Hibban, Hakim rivayet etmiş olup Neseî ile Irakî sahih demişlerdir. Bu konuda başka hadisler de vardır. Neylu’l-Evtâr, I, 293vd)

Bu hadis de namaz kılmayanın kâfir olduğuna delalet eder.

İmam Şevkânî, bu görüşü tercih ederek şöyle demiştir:

Gerçek olan, namaz kılmayanın kâfir olduğudur. Namaz kılmayan kâfir olduğu için öldürülür. Fakat, bazı küfür çeşitleri bağışlanmaya ve şefaate hak kazanmaya mani değildir.

Ben (Prof. Vehbe Zuhayli ) ise birinci görüşe meylediyorum. O da namaz kılmayanın kâfir olmadığına hükmetmektir. Çünkü, kelime-i şehadet getirdikten sonra bir Müslümanın cehennemde ebedî olarak kalmayacağına dair kesin deliller vardır.

Peygamber (a.s.) şöyle buyuruyor:

“…Kim ‘lâ ilâhe illâllah’ der ve Allah’tan başka tapınılan şeyleri reddederse, onun malına ve canına haksız yere dokunmak haram olur. Hesabı Allah’a kalmıştır.” [Müslim, İman 35, hadis no 21]

Başka bir hadis-i şerifte de şöyle buyurulmuştur;

“Lâ ilahe illallah” deyip kalbinde bir arpa ağırlığı kadar hayır bulunan kimse cehennem ateşinden çıkacaktır. Yine kalbinde buğday tanesi kadar hayır bulunduğu hâlde “Lâ ilahe illallah” diyen kimse cehennem ateşinden çıkacaktır. “Lâ ilahe illallah” diyen ve kalbinde zerre kadar hayır bulunan kimse de cehennem ateşinden çıkacaktır”

(Buhari ; Enes (r.anh)ten rivayet edilmiştir)

Hanefilerin dışındaki üç mezhebe göre namaz kılmamanın cezası ölümdür

Hanefiler dışındaki cumhura göre öldürülme şekli eğer tevbe etmezse kılıçla boynunu vurmaktır.

(Prof. Vehbe Zuhayli; İslam Fıkhı Ansiklopedisi, C.1 , S.387-390)

Ahmed b. Hanbel ile eş-Şâfiî ve Malik b. Enes, namazı kasten terk edenin itikadi durumu hakkında farklı görüşlere sahip iseler de, böyle bir kimseye ölüm cezası uygulanacağı görüşünde birleşmektedirler. Ancak Ahmed b. Hanbel’e göre cezanın gerekçesi irtidat/dinden dönme iken, eş-Şâfiî ve Malik b. Enes’e göre gerekçe namazı kasten terk etme suçudur. Şu halde eş-Şâfiî’ye göre namazı terk etmekle irtidat hariç ölümü gerektiren bir suç arasında fark yoktur. Dolayısıyla namazı terk ettiği için öldürülen bir insan, İslami hükümler gereğince yıkanır, kefenlenir, cenaze namazı kılınır, müslüman mezarlığına gömülür ve varisleri ile arasında miras hükümleri uygulanır. eş-Şâfiî, namazı kasten terk eden kimseye uygulanacak prosedürü şöyle ifade etmektedir:

“Müslüman olanlardan farz namazı terk eden kimseye “niçin namaz kılmıyorsun?” diye sorulur. Eğer sebep olarak unutmaktan söz ederse, `Hatırladığın zaman kıl’ deriz. Eğer hastalıktan söz ederse, `İster ayakta, ister oturarak, ister yan yatarak, ister ima ile; gücün nasıl yeterse öyle kıl’ deriz. Eğer, `Namaz kılmaya gücüm yetiyor, gerektiği gibi de kılabiliyorum(ama yine de kılmayacağım)’ derse ona; `Namaz, senin yerine başkasının yapamayacağı bir görevdir. Ancak senin eyleminle yerine gelir. Bu sebeple, kılarsan ne âlâ, kılmazsan tevbe etmeni isteriz. Tevbe etmezsen seni öldürürüz’ deriz.”

(eş-Şâfiî, el-Umm, II, 225) Malik b. Enes de, “Kim Allah’a inanır, peygamberleri tasdik eder ve namaz kılmazsa öldürülür,”

(el-Kurtubî, Muhammed b. Ahmed, el-Câmi’li Ahkâm’il-Kur’ân, VIII, 48) ifadesiyle, eş-Şâfiî ile aynı görüşe sahip olduğunu ortaya koymaktadır.

Ahmed b. Hanbel, namaz kılmamakta direnen kimseyi öldürmeden önce üç gün hapsetmeyi vâcib görürken, eş-Şâfiî bunun iyi bir şey olduğunu, ama şart olmadığını söylemektedir. (eş-Şâfiî, el-Umm, II, 226)

İslâm Hukukunda had cezaları, bir takım suçlar karşılığında bizzat Allah ve Allah Resulu (s.a.v.) tarafından tespit edilmiş cezalardır. Ta’zîr cezaları ise, vahiy tarafından netlikle belirtilmeyen; hâkimin takdirine ve âlimlerin içtihadına bırakılmış olan cezalardır.

Namaz kılmayanlarla ilgili, Allah ve Allah Resulunun (s.a.v.) telaffuz buyurduğu her hangi bir had cezası söz konusu değildir. Şüphesiz, ayet ve hadislerde namaza çok büyük emir ve teşvik vardır. Dünya saadetinin de, ahiret saadetinin de zembereğinin namaz olduğu söylenmiştir. Namaz kılmamanın sonucunun da tehlikeli olacağı konusunda ciddi uyarılar mevcuttur.

Nitekim, Burayde’nin (r.anh) rivayet ettiği bir hadis-i şerifte Allah Resulu (s.a.v.) namaz kılmamakla ilgili şöyle buyurmuştur:

“Kâfirlerle aramızı ayıran fark, kılmayı taahhüt ettiğimiz namazdır. Kim namazı terk ederse, kâfir olur” (Nesâî, Salât, 8)

Bu hadis-i şerifte yer alan hükmü ile; doğrudan namaz kılmayanın mı kast edildiği, namazı önemsemeyenin mi kastedildiği, namazı inkâr ederek terk edenin mi anlatılmak istendiği konusu âlimler arasında tartışılmıştır. Namazı önemsememek küfür sebebi olur. Nihayet namazı “inkâr” ederek terk edenin kâfir olacağı hükmü yer almıştır.

Bu hadisin zahirine bakan İmam , Ahmed bin Hanbel namaz kılmayanın küfre girdiği görüşündedir.

Mâlikîler, Şâfiîler ve Hanefiler ise, “Tazîr cezası ise, yukarıda beyan ettiğimiz gibi, hâkimin ve ulu’l-emrin takdirine göre verilebilen bir ceza türüdür. İnkâr olmadıkça, namaz kılmayanın küfrüne hükmetmemişler, ancak namaz kılmayanın hemen tevbe etmesini teklif etmişlerdir. Tevbe etmediği takdirde, her üç mezhepte de tevbe edene kadar ta’zir cezası gündeme getirilmiştir. (1)

Hanefilere Göre Namaz Kılmayan Tecrid Edilir

Hanefilere göre, tembellik yüzünden namazını terk eden kimse, namazı inkâr etmediği sürece dinden çıkmaz, ancak günahkâr, fasık olur. Kendisi bu konuda uyarılarak tevbeye , kötü örnek olmaması için toplumdan tecrid edilir ve te’dib amacıyla dövülür. Ramazan orucunu terkeden kimse de bunun gibidir (Ibn Abidîn, Reddül-Muhtâr, Mısır, t.y., I, 326; eş-Şürünbülâlî, Merâkıl-Felâh, Mısır 1315, s. 60; ez-Zühaylî, el-Fıkhul-Islâmî ve Edilletuh, Dimaşk 1985, I, 503).

Hanefiler dışındaki mezhep imamlarına göre ise, namazını özürsüz olarak terkeden kimse, mürted’de olduğu gibi İslâm toplumuna karşı gelmiş sayılır ve tövbe etmezse en ağır şekilde cezalandırılır. (Ibn Rüşd, Bidâyetül-Müctehid, Mısır t.y., I, 87; eş-Şirâzî, el-Muhezzeb, el-Nalebî tab’ı, I, 51; Ibn Kudâme, el-Muğnî, 3. baskı, Kahire t.y., II, 442-447; ez-Zühaylî, a.g.e., I.503, 504; Krş. et-Tevbe, 9/5; Buhârî, Diyât, 6; Müslim, Kasâme, 25, 26).(2)

ayrıca bkz: http://ahmednazif.blogspot.com.tr/2015/02/namaz-terk-edenin-hukmu-ve-hz-edip-rann.html

(1) http://www.islam-tr.com/forum/konu/namaz%C4%B1-terk-etmenin-_k%C4%B1lmayan%C4%B1n_-h%C3%BCkm%C3%BC.11226/

(2) http://www.sevde.de/Fikhi/N/namazi_terketmenin.htm