Batı’ya yönelen ilk Osmanlı “aydınları…

Batı’ya yönelen ilk Osmanlı “aydınları, İslâm’a özgü kafa alışkanlığıyla Batı’yı anlamaya çalışırken, aslında ne Batı’nın mahiyetine akıl erdirebilmişler, ne Islâm’ı sahiplenebilmişlerdir. İslâm’a özgü kültürü Batı’dan ödünç alınmış kavramlara göre değerlendirirken; Batı kültürünü de Islâm’a özgü kavramlarla algılamaya ve değerlendirmeye çalışmışlardır. Böylece İslam ülkesinde kendisinin “bireyci” ya da “toplumcu”, “kapitalist” ya da “sosyalist” vb. olduğunu ileri sürebilen garip Müslümanlar türemiştir.

Bu tür düşünürlerimizin en kabadayılarının (sözgelimi Ziya Gökalp ve izleyicileri) ileri sürdüğü görüşler, sonunda, Batı kültürü ile kendi kültürümüz arasında bir uzlaşmaya! varma noktasında düğümlenmiştir.

Halen Türkçe’de süregelen kavram kargaşasının kökeninde dil sorunu değil, fakat Batı uygarlığına özgü kavramlarla, İslâm’a özgü kavramlar arasındaki anlam kaymaları yatmaktadır. Sorun belli bir olguya individual” ya da “fert” ya da “birey” demekten kaynaklanmıyor, bu kavrama yüklenen anlamdan kaynaklanıyor.

Bu yüzden biz, “eski dil/ yeni dil” biçiminde geliştirilen bir tartışmaya katılmayı reddediyor ve bu konuyu “meselemizin” dışında tutuyoruz.ediyor ve bu konuyu “meselemizin” dışında tutuyoruz. Bizim için mesele ıstılahla ilgilidir, yani kelimeye yüklenen anlam önemlidir. Bu yüzdendir ki, “ihlâs” ile kafirliğin yapılabileceğini de söyleyebilmekteyiz.

Şimdi bir örnekle basit bir cümlenin yüklenebileceği anlamları irdelemeye çalışalım.

Söylenmiş bir sözün çeşitli anlamları, yoruma açık yanları bulunabileceği gibi, vuku bulmuş bir olayın da çeşitli yorumları bulunabilir. Bir olay görünüşündeki yalınkatlıktan, sadelikten daha fazla bir anlam taşıyabilir. “Ahmet yürüyor” cümlesi, bir kişinin yürüdüğünü bize bildirmektedir. Fakat bize bildirilen bu “yürüme-nin” ne anlama geldiğini kestirebilmek için, ilkin Ahmet’in kim olduğunu bilmeliyiz, Ahmet’e karşı içimizde önceden belirlenmiş bazı fikirlerimizin (müspet veya menfi) mevcut olması gerekir. İkinci olarak, Ahmetin niyetlerinden haberli olmamız gerekmektedir.

Ahmet, ekmek almak üzere mi yürüyüşe çıkmıştır, yoksa adam öldürmek için mi? Ahmet’in kişiliğiyle, onun niyetini bildikten sonra o kişiyle onun niyetini birleştiren, bizim zihinsel ameliyemiz işin içine girecektir. “Ahmet yürüyor” cümlesinden, bu kez, kendi kafamızda şu sonuca varacağız: Ahmet adam öldürmek üzere yola çıkmıştır ama, o katil olamaz (olamayacağını düşünüyoruz). Veya, Ahmet yola çıkmıştır, bu tehlikeli bir akıbetin ilk adımıdır vesaire gibi durumun ve şartların gerektirdiği bir takım sonuçlara ulaşırız. Ulaştığımız bu sonuçların içimizde uyandırdığı tepkilerse ayn bir meseledir. Bunlar da, daha çok, Ahmet’le aynı niyeti taşıyıp taşımadığımıza göre değişebilir. Eğer Ahmet’in ekmek alması veya adam öldürmesi hususundaki niyetimiz örtüşüyorsa onun yola çıkmasını tasvip ederiz. Aksi halde onun yürümesine karşı menfi bir tavır takınırız. Burada sayılamayacak kadar çok ve değişik tepkilerimizin bulunabileceği açıktır.

Bütün bu zihnî spekülasyonları şunun için yapıyoruz: Hiç bir davranış, hiç bir olay göründüğü kadar sade ve basit değildir. Özellikle, söz konusu muhtevadan habersiz olanlar yönünden böyledir. Bir kısmımıza sade, basit, yalınkat gelen bir olay, o olayla bir iç bağıntı kurmuş olanlara bu kadar basit görünmeyebilir.

Rasim Özdenören , Müslümanca Yaşamak